Dunya soda teshkilati amérika - xitay eqliy mülük dawasigha höküm chiqardi
Muxbirimiz mihriban
2009.12.22
2009.12.22
AFP Photo
Shuning bilen xitayni, bu yil 8 - ayda dunya soda teshkilati teripidin chiqirilghan qarargha emel qilip, xitayning amérikidin import qilinidighan, kino, kitab, zhurnal qatarliq eqliy mülük tawarlirigha qarita yürgüzüp kéliwatqan tekshürüsh we cheklimilerni bikar qilishni telep qildi.
Uzun yillardin buyan, xitay hökümiti amérikining medeniyet baziridiki mehsulatlirini import qilishqa nisbeten, qattiq cheklimilerni qoyup kéliwatqan bolup, xitay medeniyet bazarlirida amérikida ishlen'gen kino, muzika plastinkiliri, kitab - zhurnal qatarliqlarning nahayiti az nisbetni igilishi, eksiche amérikida ishlen'gen kino, muzika qatarliqlarning xitaydiki medeniyet etkeschiliri teripidin oghurlinilip, qanunsiz halda köchürülüp xitay bazarlirida erzan bahada sétilishi amérika medeniyet sahesidiki soda shirketlirining qattiq naraziliqini qozghap kéliwatqan idi.
Tünügündin bu qarar chiqirilghandin kéyin amérika metbu'atlirida bu qarar heqqide xewer analizliri bérilishke bashlighan bolup, amérika soda teshkilatining wekili kérkil tünügün washin'gtonda bu qarar heqqide bayanat bérip, "bu amérika soda sahesining bir ghelbisi déyishke bolidu," dep körsetti.
Kérkil dunya soda teshkilatining bu qararini alqishlaydighanliqini bildürüp mundaq dédi: "bügün amérika bir zor ghelibige érishti dések bolidu. Dunya soda teshkilati xitayning amérikida ishlepchiqirilghan kino, muzika, d w d plastinkiliri, kitap -zhornallargha qarita uzundin buyan cheklime qoyup kélishini qanunsiz qilmish dep qarar chiqardi. Biz dunya soda teshkilatining xitayning siyasitini ret qilghan bu qararidin tolimu xushal bolduq."
Amérika kino birleshmisining xadimi grék fureyzi ependi amérika awazi radi'o istansisining ziyaritini qobul qilghinida bu qararning maqullinishi amérika kino sahesining uzun muddetlik kürishining netijisi dep qaraydighanliqini bildürüp mundaq dégen: "bu amérikining kino sahesi üchünmu bir zor ghelibe déyishke bolidu. Biz amérikining kino - medeniyet sahesidikiler uzun muddet küresh qilish, tirishchanliq körsitish arqiliq bügünkidek ghelibini qolgha keltürduq.Bizning meqsitimiz medeniyet soda baziridiki barliq tosalghularni buzup tashlash. Bügün dunya soda teshkilati bu qararni chiqirip bizning bu yillardiki emgikimiz üchün bir abide tiklep berdi."
Amérika medeniyet sahesidikiler 2007 - yili 4 - aydin bashlap, xitay hökümitining eqliy mülük bazirigha cheklime qoyup, amérikining medeniyet sahesidiki tawarlirigha nisbeten qattiq belgilimiler chiqirip, amérikining kino, muzika we kitab zhurnallirining xitayda sétilishigha tosqunluq qiliwatqanliqi üstidin dunya soda teshkilatigha erz sun'ghan idi.Kéyin yawropa ittipaqigha eza döletler hem méksikimu amérikining erzige awaz qoshup xitayning eqliy mülük bazirigha cheklime qoyghanliqi üstidin erz qilghan idi.
Eyni chaghda amérika xitayning eqliy mülük bazirigha cheklime qoyushini töwendiki 3 nuqtidin eyibligen.
1. Xitay chet'el shirketlirining hem shexslerning xitaygha kitab hem a'ile medeniyet buyumliridin d w d, ün'alghu léntiliri, sin'alghu filimliri hem kinolarning xitay bazirigha kirishini cheklidi. Bu dunya soda teshkilatining belgilimisige xilap.
2. Xitay chet'el shirketlirining intérnét arqiliq medeniyet buyumlirini sétishini cheklep intérnét qamili yürgüzüwatidu.Xitay chet'elning d w d plastinkilirigha qarita qattiq tekshürüsh tüzümini yolgha qoyuwatidu. Bu xitayning dunya soda teshkilatigha eza bolup kirgen chaghdiki wedisige xilap boluwatidu.
3. Xitay import qilishqa qoshulghan bezi eqliy mülük mehsulatliri bazargha sélinishtin ilgirimu, xitay xitayning ichidiki mehsulatlargha qarighandimu köp bolghan cheklimilerni we tekshürüshlerni yolgha qoyup, mezmunlargha qarita cheklesh, quluplash teleplirini otturigha qoydi. Bumu dunya soda teshkilatining eqli mülük soda qanunigha xilap bolup, xitay 1994 - yili özi qol qoyghan dunya soda teshkilatining ehdinamisige xilapliq qildi.
Amérika qatarliq gherb démokratik döletlirining bu erzini qobul qilghan dunya doda teshkilati, 2009 - yili 8 - ayning 12 - küni qarar maqullap, xitayni amérika eqliy mülük bazirigha qaratqan cheklimilerni bikar qilishqa chaqirghan idi. Emma xitay hökümiti xitayning amérika qatarliq döletlerning eyibleshlirini orunsiz dep eyiblep, eqliy mülük mehsulatlirini import qilishqa qoyghan cheklimilirini orunluq dep qaraydighanliqining seweblirini otturigha qoyup, dunya soda teshkilatigha naraziliq erzi sun'ghan idi.
Xitay naraziliq erzide özini aqlap, xitayning medeniyet bazirida import qilinidighan mehsulatlargha qarita cheklime qoyushning orunluq ikenlikini mundaq sherhligen idi: "1 - din, xitayning chet'el shirketlirining kitab we éléktronluq mehsulatlar hem kinolirigha cheklime qoyushi, xitayning exlaqi en'enisini qoghdighanliqtin boluwatidu؛ 2 - din, xitay hazir xitay we chet'eller shérikchilikidiki nurghunlighan ün - sin buyumlirining xitayda sétilishigha yol qoydi, peqet intérnét arqiliq tarqitilip sétilishini cheklewatidu؛ 3 - din, xitayning chet'ellerning kino, d w d qatarliq mehsulatlirigha cheklime qoyushidiki seweb bu mehsulatlar tawar mehsulatliri sahesige kirmeydu, shunga xitay bu mehsulatlarning xitayda cheklimisiz sétilish mes'uliyitini üstige alalmaydu."
Halbuki dunya soda teshkilati tünügün xitayning naraziliq erzide otturigha qoyghan seweblirini hemmisini orunsiz dep qarap, 2009 - yili 8 - ayning 12 - küni chiqirilghan qararni küchke ige dep jakarlap, xitayni kéyinki 30 kün ichide, dunya soda teshkilatining qararini qobul qilish toghrisida ipade bildürüshini telep qildi. Amérika soda wekili dunya soda teshkilatining bu qararigha nisbeten eger xitay yene ret qilish pozitsiyiside bolidiken, u halda amérika terepning dunya soda teshkilatidin xitay mallirigha émbargo qoyushni telep qilidighanliqini bildürdi.
Bügün'ge qeder amérika dunya soda teshkilatigha xitay mehsulatliridin 8 türi üstidin erz sun'ghan bolup,dunyadiki herqandaq bir döletning xitay tawarliri üstidin sun'ghan erzidin köp. Xitaymu amérika üstidin 6 türde erz sun'ghan.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.