Dunya xeritisi we xitaydiki az sanliq milletler mesilisi

Mezkur kitabning birinchi babi “Asiyani merkez qilghan xitaydiki az sanliq milletler mesilisi” dep atalghan.Kitabta xitaydiki Uyghur, tibet we mongghul aptonom rayonliridiki siyasiy, ijtima'iy mesililer üstide etrapliq mulahiziler élip bérilghan. Xitaydiki aptonom rayon qanunining toghra ijra qilinmasliqi tüpeylidin, xitay hökümitining milletler mesilisini hel qilishta tuyuq yolgha kirip qalghanliqini körsitip ötülgen.

Bu kitabta otturigha qoyulghan xitayning aptonom rayon qanunining Uyghur élide ijra qilinish mesilisi heqqide dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat merkizining mu'awin re'isi doktor turmuhemmet özining qismen köz qarashliri heqqide toxtaldi.

Kitabta yene xitay tupraqlirining yérimi az sanliq milletlerning tupriqi ikenliki qeyt qilin'ghan. Undin bashqa xitaydiki az sanliq millet dep atiliwatqan Uyghurlarning aptonom rayonining tarixiy heqqide töwendikidek bayanlar bérilgen:
“Shinjang Uyghur aptonom rayonning bashqiche atilishi bolsa sherqiy türkistandur. Bu yerdiki türkistan dégenlik ottura asiyadiki türkiy milletler bilen jughrapiyilik we qandashliq baghlinishni bildüridu. Gherbiy türkistan qazaqistan, türkmenistan qatarliq döletlerdur. Sherqiy türkistan xitaylar teripidin bésiwélin'ghandin kéyin, atalmish shinjang Uyghur aptonom rayon nami bilen ataldi. Uyghurlar tibet, mongghullargha oxshash, béyjing hökümitidin ayrilip chiqip kétish üchün izchil heriket qilip kelmekte. Xitaydiki az sanliq milletler mesilisi yéniwatqan küchlük bir ot. Bu otni öchürüsh mumkin emes. Eger bu milletler xitaydin ayrilip chiqip ketse,xitay tupriqining yérimidin köpreki yoqaydu-dégen gep. Bu nuqtini xitay merkizi hökümiti obdan chüshen'genliki üchün bu milletlerning xitay hökümitige bolghan heriketlirini qebih usullar bilen basturup kelmekte.”

Kitabta tibetning ezeldinla musteqil budda dinidiki dölet ikenliki,1950-yili xitay kommunistliri tibetke basturup kirgendin buyan tibetning diniy dahiysi dalay lama bashchiliqidiki hökümetning, chet'elde sergerdanliq hayatini bashlashqa mejburlan'ghanliqi körsitilgen.

Buningdin bashqa kitabta yene “Xitaygha hökümitige qarshi milletler jéngi” dégen qisimmu bar bolup, buningda xitay eskerliri bilen Uyghur we tibetlerning arisidiki toqunushlar, nopus jehettin üzlüksiz köpiyiwatqan xitay puqraliri bilen yerlik milletler arisidiki sürkilishler heqqide toxtilin'ghan.

Kitabta xitaydiki besh aptonom rayondiki milletler mesilisini toghra hel qilishning birdin bir yoli milletlerning heq hoquqini hörmetlesh we qoghdash ikenliki tekitlen'gen.

Aptor xitaydiki besh aptonom rayonning mesilisining bir -birige oxshimaydighan mesile ikenlikini eskertip ötken, yeni Uyghur, tibet we mongghul aptonom rayonlirining mustemlike qilin'ghan rayonlar ikenliki, bu rayonlardiki milletlerning mesilisi xitay hökümiti bilen bolghan zémin dawasi ikenlikini bildürgen. Bu heqte dunya Uyghur qurultiyi ijra'iye komitétining re'isi dolqun eysa özining qarashlirini bayan qilip ötti.

Kitabta dunya weziyitining üzlüksiz özgirishi we tewrinishige egiship, dunyaning xeritisidimu özgirish bolidighanliqi heqqide toxtilip mundaq bayan qilin'ghan:
“Köz aldimizdiki xeritige qarap dunyani chüshinimiz, yer shari aylinip turghandek dunya xeritisimu da'im aylinip özgirip turidu.20-Esirning kéyinki yillirida nurghunlighan döletler qaytidin barliqqa kélip, tarixtiki özining ornini xeritidin tépip, dunya xeritisini özgertkendek, yéqin kelgüsidimu xitaydiki sherqiy türkistanliqlar, tibet we mongghullar yene qaytidin dunya xeritisige öz nami bilen yézilip, dunya xeritisige yéngi özgirishlerni élip kelgüsi.”