Xelq'ara metbu'atlar dunya Uyghur qurultiyining yaponiyidiki yighinini keng xewer qilmaqta

Xitay da'irilirining, bügün xitayda resmiy ziyarette boluwatqan yaponiyilik karxanichilarning yuqiri derijilik wekili xiromasa yonekuraning xitay tashqi ishlar ministiri bilen seyshenbe küni élip barmaqchi bolghan uchrishishini emeldin qaldurushi xelq'ara metbu'atlarning qattiq diqqitini qozghidi. Bolupmu, buning dunya Uyghur qurultiyi yaponiyide yighin échiwatqan mezgilde, xitay terepning arqa-arqidin yaponiye bilen bolghan uchrishishlirini emeldin qaldurushi yaponiye-xitay munasiwetliridiki jiddiylikning ötkürleshkenlikini yene bir qétim ispatlap bergen. Hazir herqaysi muhim axbarat wasitiliride Uyghur mesilisining xitay-yaponiye munasiwetliridiki nazuk mesilige aylinip qalghanliqi mulahize qilinmaqta.

Bügün amérikida chiqidighan nopuzluq zhurnallardin wal strit zhurnilida “Yapon-xitay munasiwetliri Uyghur mesilisi tüpeylidin buzuldi” mawzuluq maqale élan qilin'ghan bolup, maqalide “Uyghurlarning yaponiyide yighin échishi yéqindin buyan eslidila anche rawan bolmay kéliwatqan yapon-xitay munasiwetliridiki ziddiyetni ötkürleshtürüwetti” dep bayan qilin'ghan. Maqalide éytilishiche, yaponiyide ötken yili martta yer tewresh apiti we yadro istansisi apiti yüz bergen mezgilde ikki dölet arisidiki jiddiylikler bir mehel tinchip qalghan bolsimu, emma yéqinqi aylarda yaponiyidiki milletchiler we bir qisim tesir küchke ige siyasetchilerning tokyo sheherlik hökümetning talash-tartishtiki sénkako arilini sétiwélish pilanini otturigha qoyushi we shundaqla mayor takashi kawamuraning yaponiye 1930-yillarda xitayda qirghinchiliq qildi, dégen köz qarashni inkar qilishi bilen, bu jiddiylik qayta küchiyishke bashlighan bir mezgilde, dunya Uyghur qurultiyining yaponiyide yighin échishi bu jiddiylikni yenimu bir baldaq küchlendürüwetken.

Maqalide, xitayning dunya Uyghur qurultiyini “Xitayni parchilashni meqset qilghan térror teshkilati” deydighanliqi, emma yaponiyining ularni ammiwi teshkilat dep qarap, d u q ezalirigha wiza bergenliki, yeni ikki döletning bu teshkilatqa bolghan köz qarash mesilisidiki perqining ikki dölet arisidiki ziddiyetke seweb bolghanliqi tilgha élin'ghan. Maqalide, “Xitayning dunya Uyghur qurultiyining yaponiyide yighin échishigha naraziliq bildürüsh yüzidin ikki dölet arisidiki muhim uchrishishlarni emeldin qaldurushi yapon-xitay munasiwetlirining yirikleshkenlikining eng roshen ipadisi” dep bayan qilin'ghan.

B b s da élan qilin'ghan “Dunya Uyghur qurultiyi yapon ‏-xitay munasiwetlirini téximu keskinleshtürüwetti” mawzuluq maqalide xitay bash ministiri wén jyabaw bilen yapon bash wezir arisidiki uchrishishqa da'ir ashkarilan'ghan bezi uchurlar heqqide melumat bérilgen bolup, uningda éytilishiche, Uyghur mesilisi bu ikki rehberning uchrishishning asasliq témisi bolghan. Xewerde mundaq déyilgen:
“Xitayda ziyarette boluwatqan yapon karxanichilar birlikining yuqiri derijilik wekili bilen bolghan uchrishishni bikar qilghanliq xewiri düshenbe küni yérim kéchide keldi. Xitay da'irilirining bu herikiti ularning yaponiyidin dunya Uyghur qurultiyining yighinigha ruxset qilghanliqi üchün öch alghanliqimu yaki sinkako aral mesilidiki talash-tartishtin öch élishimu deydighan so'al peyda boldi. Uchrishishtin ashkarilan'ghan uchurlargha qarighanda, xitay bash ministiri wén jyabaw yapon bash weziri bilen uchrashqanda senkaku mesilisidin bek, Uyghur qurultiyi wekillirige wiza bergenlikini köprek tilgha alghan. Yérim sa'etlik uchrishish asasen mushu téma üstide bolghan. Uchurlarda wén jyabaw yapon bash wezirige ‛Uyghur, tibet we teywen mesililiri junggoning tüp menpe'itige munasiwetlik chong mesililiri‚ ikenlikini eskertip, yaponiyidin buninggha hörmet qilishni telep qilghan.”

B b s xewiride, xitayning bu qétim dunya Uyghur qurultiyining yaponiyide yighin échishigha alahide qattiq narazi bolghanliqini bildürgen bolup, xewerde “Yaponiye gerche xitayning narazi bolidighanliqini bilsimu, emma uning bu derijide qattiq bolidighanliqini perez qilmighan idi” déyilgen.

Xitay-yaponiye munasiwetliridiki bu chong dawalghush herqaysi xelq'ara chong axbarat wasitiliridin sirt yene, teywen, malayshiya, awstraliye, amérika qatarliq döletlerdiki herqaysi axbarat wasitiliridimu keng orun almaqta. Yuqiridiki xewerlerde Uyghur mesilisi sewebidin yaponiye-xitay munasiwetlirining qattiq jiddiyleshkenliki bayan qilin'ghandin sirt yene, Uyghurlarning milliy dawasigha-öz mewjutluqini saqlap qélish üchün élip bériliwatqan küresh, dep baha bérilgen.