Хитайда әмгәк билән өзгәртиш түзүминиң зиянкәшликигә учриғучилар җәмийәткә мураҗиәтнамә елан қилди

Йеқинқи икки һәптидин буян хитайдики синна, соху қатарлиқ аммиви тор бекәтлиридә хитай һөкүмитигә қарши наразилиқини ипадилигәнлики һәм йәрлик әмәлдарларниң парихорлуқ қилмишлирини паш қилғанлиқи үчүн, даириләр тәрипидин өч елинип, әмгәк билән өзгәртиш мәйданлириға әвәтилип, нәччә йиллап мәҗбурий әмгәккә селинған бирқанчә киши өз кәчмишлирини баян қилип, хитайда давамлишиватқан әмгәк билән өзгәртиш түзүмини өзгәртиш һәққидики мураҗиәтнамилирини елан қилди. Хитай тордашлири бу мураҗиәтнамиләргә қарита инкас билдүрүп, хитай һөкүмитидин сотниң һөкүмисиз пуқраларни халиғанчә җазалайдиған бу хил түзүмни тездин бикар қилишни тәләп қилди.

Бошүн ториниң 14-январ дүшәнбә күнидики санида, гуаңшидики парихорлуқ қилмишини паш қилғанлиқи сәвәбидин гуаңшиниң нәнниң шәһиридики сақчи идариси тәрипидин бултур 12-январ күни сотниң һөкүмисиз гуаңши 1-әмгәк билән өзгәртиш мәйданиға әвәтилип, қанунсиз һалда бир йил еғир әмгәккә селинған пең хәйчиң исимлик хитай пуқраси, сақчи идарисиниң әйни чағдики һөкүми һәм әмгәк билән өзгәртиш мәйданидики бир қанчә кишиниң еғир кәчмишлирини баян қилип, бу хил түзүмни әмәлдин қалдуруш һәққидә мураҗиәтнамә елан қилған.

Пең хәйчиң мураҗиәтнамисидә өзиниң әмгәк билән өзгәртиш мәйданидики кәчмишлирини баян қилғандин башқа, гуаңшидики парихор әмәлдарларниң қилмишини паш қилғанлиқи үчүн, 2012-йили 3-айдин башлап гуаңши 1-әмгәк билән өзгәртиш мәйданиға қамилип, һазирғичә шу җайда еғир әмгәккә селиниватқан гуаңши йеза игилик пән-техника җәмийитиниң профессори чиң йүәнфу қатарлиқ бирқанчә кишиниң әмгәк билән өзгәртиш җаза лагеридики еғир әһвалини баян қилип, тордашларни нәнниң шәһәрлик сақчи идарисигә профессор чиң йүәнфуни қоюп бериш һәққидә бесим ишлитишкә һәм хитай һөкүмитидин пуқраларниң кишилик һәқ-һоқуқини еғир дәпсәндә қилидиған бу хил түзүмни дәрһал әмәлдин қалдурушни тәләп қилишқа мураҗиәт қилған.

Бошүн тор бекитиниң 12-январдики санида йәнә, хебий мәнчең наһийисидики әма әрздар яң зуңшеңниң 2013-йили 6-январ күни бейҗиңға келип, өзиниң 1980-йилдин башлап әрз үчүн көп қетим бейҗиңға кәлгәнлики үчүн, хебий бавдиң шәһиридики сақчи даирилири тәрипидин илгири-ахир болуп, үч қетим бавдиңдики әмгәк билән өзгәртиш лагериға әвәтилип, 4 йилдин артуқ җаза лагерида турғанлиқи баян қилинған ләвһәни көтүрүп, әрз үчүн бейҗиңға кәлгәнлики һәққидики сүрәтлик хәвәр бесилди.

Ундин башқа, хитайдики аммиви тор бекити синна ториниң хәвиридин мәлум болушичә, өткән һәптә бир йиллиқ җаза муддити тошуп, гуаңши 1-әмгәк билән өзгәртиш лагеридин қоюп берилгән пең хәйчиң қатарлиқ кишиләр 12-январ күни нәнниң шәһиридики әмгәк билән өзгәртиш лагери дәрвазиси алдида намайиш қилип, профессор чиң йүәнфуни қоюп беришни тәләп қилған.

“хәлқара хәвәрләр мунбири” гезитиниң 2012-йили декабир ейидики хәвәрлиридин ашкарилинишичә, хитайдики әмгәк билән өзгәртиш лагерлириға қамалған адәмләр сани дунядики һәрқандақ дөләттикидин җиқ болуп, бу йәргә қамалған адәмләр сани әң көп болған мәзгилдә 190 миң адәм қетимға йәткән.

Йеқинқи йилларда хитайда барғанчә күчәйгән “әмгәк билән өзгәртиш түзүми”ни ислаһ қилиш тәлипи сәвәбидин, хитай һөкүмити 2012-йили 9-өктәбир күни “хитай қанун-әдлийә системисидики ислаһат” намида ақ ташлиқ китаб елан қилип, әмгәк билән өзгәртиш түзүмини ислаһ қилидиғанлиқини билдүргән иди. Әмма хитай компартийисиниң 18-қурултийида бу түзүмни ислаһ қилиш һәққидә ениқ бир қарар елинмаслиқи хитай пуқралири арисида наразилиқни күчәйткәндин кейин, бу йил 6-январ күнидики хитайниң “қанун гезити” дә, хитай мәркизи сиясий қанун комитетиниң секретари миң җйәнҗуниң бир қетимлиқ йиғинда бу йилдин башлап әмгәк билән өзгәртиш түзүминиң ислаһ қилинидиғанлиқини билдүргәнлики һәққидики хәвәр берилгән иди.

Хитайда давамлишиватқан әмгәк билән өзгәртиш түзүми сақчиларниң қанунниң һөкүмисиз кишилик һоқуқ өктичилирини, дәвагәрләрни, диний затларни җазалаш вә бастуруштики қоралиға айлинип қалған. Йеқинқи йиллардин буян хитай һөкүмитини тәнқид қилғучилар яки йәрлик әмәлдарлар үстидин әрз қилғучи нурғун киши әмгәк билән өзгәртиш лагерлириға солинип бастурулған иди. Шуңа бу түзүм хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң изчил тәнқидигә учрап кәлмәктә.