Rabiye qadir xanim “Dunya erkinlik küni” munasiwiti bilen gherb ellirini Uyghurlarning erkinlik kürishige yardem bérishke chaqirdi

Bügün, yeni 9 ‏- noyabir “ Dunya erkinlik küni” . Amérika prézidénti barak obama mezkur kün munasiwiti bilen axbarat élan qilip, bu kün démokratiye we adalet aldidiki tosalghularni bitchit qilghan kishilerge minnetdarliq bildürüshning yaxshi peyti ikenlikini bildürdi. Amérika dölet ishlar ministiri hélariy klinton washin'gtondiki bir ammiwi organda nutuq sözlep, amérikining dawamliq démokratiyini qollaydighanliqini we démokratiye üchün küresh qilghan xelqlerge yardem qolini sunidighanliqini ilgiri sürdi. Shu küni yene d u q re'isi rabiye qadir xanim söhbet élan qilip, gherb ellirini Uyghurlarning erkinlik kürishini qollashqa chaqirdi.

“Dunya erkinlik küni” amérikida her yili 9 ‏- noyabir küni xatirilinidu. Bu kün amérikida  2001‏- yildin bashlap xatirilinishke bashlighan tarixiy ehmiyetke ige bir kün. Chünki bu kün meshhur bérlin témi yiqilip, sotsyalizm lagiri parchilan'ghan bir kündur. 2001‏- Yili eyni chaghdiki sabiq amérika prézidénti jorji bush bérlin témi yiqilghan 9‏- noyabirni “Dunya erkinlik küni” qilip békitken idi. Shuningdin buyan her nöwetlik améirika prézidénti shu küni axbarat élan qilip, amérikining erkinlik, démokratiye mesilisidiki meydanini sherhilep kelmekte.
Tünügün, amérika prézidénti barak obama axbarat élan qilip, 10‏- qétimliq “Dunya erkinlik küni” ni qutluqlidi. U buningdin 22 yil awwal bérlin témi yéqilip, dunya yéngi bir dewrge qedem basqan bolsa, mana hazir dunya ottura sherq, shimaliy afriqidiki xelq inqilabi bilen yene bir yéngi dewrge qedem basqanliqini bildürdi. Obama “ Dunya erkinlik küni” démokratiye we adalet aldidiki tosalghuni bitchit qilghan kishilerge minnetdarliq bildürüshning yaxshi peyti ikenlikini eskertip, “Bu künde biz bérlin témining yiqilishini esleymiz. Insan rohining ghalibiyitini tebrikleymiz shundaqla yene, zulmet ichide yashawatqan barliq kishilerning yénida turimiz we tang nurining ularghimu yétip kélidighanliqigha ishinimiz. Bérlin témi yiqilip, dunya erkinlik marshi yawropa we dunyaning yéngi dewrini achqan idi. Biz bügün yene bir qétim, özimizni démokratiye herikiti ottura sherq we shimaliy afriqidiki basqunchi diktaturlarni süpürüp tashlighan tarixiy bir dewrning ichide körüwatimiz ” dep tekitligen.

Bu yilliq dunya erkinlik küni del liwiye, tunis, misir qatarliq ellerde diktatur hakimiyetler yiqilghan, yemen, süriye qatarliq ellerde diktaturlar tewrinip qalghan, xitay qatarliq döletlerde bolsa démokratik heriket ewj élishqa bashlighan nazuk bir dewrge toghra kelgen idi.  Amérika döletler ishlar ministiri hélariy klinton aldinqi küni “Dunya erkinlik küni” munasiwiti bilen amérika döletlik démokratik inistituti uyushturghan kechlik pa'aliyetke qatniship, amérikining erkinlik we démokratiye mesilisidiki tashqi siyasitini sherhiligen.
U amérikining néme üchün dunyadiki erkinlik we démokratik heriketlerni qollaydighanliqini chüshendürüp, “ Erkin bolghan siyasi séstima, jem'iyet we iqtisadi tüzülme berpa qilish bu peqetla  bir ghayiwi mesile emes. Bu yene istratégiyilik zörüriyettur. Biraq biz peqet özimizning menpe'etini közlisekla bolmaydu. Amérika izzet-hörmet we öz teqdirini özi belgileshning uniwérsal mesile ikenlikige ishinidu shundaqla biz dunyada bu étiqadimizgha asasen heriket qilimiz. Amérika xelqi bu étiqad üchün küresh qilidu we uning üchün qurban béridu. Erkinlik herqandaq yerde asas salsa, amérika xelqi buningdin ilham alidu” dep körsetken.

“Dunya erkinlik küni” chet'eldiki démokratiye, kishilik hoquq we öz teqdirini özi belgileshni telep qiliwatqan bezi milliy teshkilat  we heriketlerge nisbeten  amérika hem gherb ellirini yardemge chaqiridighan muhim purset. Düshenbe küni norwigiye ziyaritini axirlashturup, amérikigha qaytip kelgen d u q re'isi rabiye qadir xanim, bügün dunya erkinlik küni munasiwiti bilen söhbet élan qilip, amérika hökümiti we démokratik ellerni Uyghurlarning nöwettiki erkinlik kürishige yardem bérishke chaqirdi.
 
Klinton xanim amérika döletlik démokratik inistitutida sözligen nutuqida xitayni tilgha almighan bolsimu, biraq u, amérikining démokratiyini qollash mesiliside oxshimighan döletlerge oxshimighan pozitsiye tutuwatqanliqini aqlap, bu, döletlerning konkrét ehwali bilen munasiwetlik ikenlikini ilgiri sürgen. Mundaq deydu: “ Amérika néme üchün bir qisim döletlerge bir xil , yene bir qisim döletler bashqiche bir xil yol tutidu? buning jawabi mesilining emiliy nuqtisida. Chünki döletlerning emili ehwali bir-biridin zor perqlinidu. Oxshash rezmilik bir ayaghni hemme putqa kiygüzmekchi bolush we ehwalgha qarimay ish qilish exmiqaniliqtur. Biz liwiyide qilghandek nurghun döletlerni birleshtürüp, birmu amérikiliqni qurban qilmay turup, xelqni qoghdishimiz, ularning dölitini azad qilishigha yardem qilishimiz mumkin. Bezi ehwallarda bizning bu meqsetke yétishimiz üchün öz aldimizgha heriket qilip, téximu köüp bedel tölishimiz, téximu köp xewp - xeterge tewekkül qilishimizgha toghra kélidu. Bezide hetta esker chiqirishimiz mumkin.”

 Rabiye qadir xanim, Uyghurlarning nöwettiki weziyiti nahayiti éghir ehwalda turuwatqanliqini we xelq'ara jem'iyetning Uyghur mesilisige jiddiy köngül bölüshi kéreklikini bildürdi. Uning ilgiri sürüshiche, xelq'ara jem'iyet Uyghurlarning weziyitige jiddiy köngül bölüp, xitay da'irilirining Uyghurlargha qarshi basturush herikitini ilgirilep tosimisa, shundaqla yene xitay hökümiti hazirqi basturush siyasitini özgertip, Uyghurlarning hoquqigha hörmet qilmisa, rayonda yene éghir qan tökülüsh weqelirining kélip chiqish, weziyetning kontrol qilghili bolmaydighan aqiwetke bérip yétish éhtimalliqi mewjut. U xitayning nöwettiki siyasiti peqet Uyghurlarning erkinlik telipini kücheytidu, xalas, dep körsetti.

Klinton xanim döletlik démokratik inistitutida sözligen nutuqida eskertip, amérikining qanunluq bolmighan we xelq étirap qilmighan hökümetler bilen uzun muddetlik muqim munasiwet quralmaydighanliqini, buning misirda ispatlan'ghanliqini ilgiri sürgen.  U “ Nöwette biz nurghun hökümetler bilen hemkarliship, menpe'etimiz we amérika xelqining amanliqini qoghdawatimiz. Elwette biz alaqe qiliwatqan bu döletlerning ichide démokratik bolmighan hökümetler bar. Biraq hösni mubarekning misirda ghulap chüshüshidin shu nerse aydinglashtiki , biz közligen uzun muddetlik hemkarliqni démokratik qanunluq we xelq étirap qilmighan hökümetler bilen uzun muddet dawamlashturushimiz qiyin” dégen.