Gensu apet rayonliridin kelgen xitay déhqanlar ili yézilirigha yerleshtürüldi

2010-Yili 16-awghust küni xitayning “Xelq géziti” torida, gensu da'irilirining gensudiki wudu apet rayonidin Uyghur élige nopus yötkesh heqqide, béyjing hökümitige teklip sun'ghanliqi heqqidiki xewer bérilgen idi.

Shu künidiki xewerlerde yene, béyjingdiki tarmaqlarning, bu teklip üstide oylishidighanliqini bildürülgen. Emma 17-awghusttin bashlap, xitayning gensu ölkisidiki hökümet tor betliride, Uyghur élige nopus yötkesh heqqidiki xewerler öchürüwétilgen hem gensu da'iriliridin biri, metbu'atta mexsus bu heqte izahat bérip, gensuning Uyghur rayonigha nopus yötkesh pilani yoqluqini bildürgen idi. Xitayche “Alma géziti” ning 17-awghust gensudiki apet rayonidin Uyghur élige nopus yötkesh teklipining inkar qilin'ghanliqi heqqidiki maqaliside, Uyghur rayonining weziyiti jiddiy hem sezgür bolghanliqi üchün, da'irilerning bu heqtiki sözlirini derhal yighishturuwalghanliqini éytqan.

 Eyni chaghda mezkur xewer tarqalghandin kéyin, dunya Uyghur qurultiyi pilan'gha derhal inkas qayturghan we béyjing da'irilirini “Uyghur rayonigha zor türkümde nopus yötkeshke bahane izdewatidu” dep eyibligen idi.

 Emma radi'omiz yéqindin buyan Uyghur élidin igiligen uchurlardin melum bolushiche, nöwette Uyghur élidiki ishlepchiqirish qurulush déwiziyisining herqaysi polkliri hetta Uyghurlar zich olturaqlashqan ili rayonidiki bir qisim yézilarghimu gensu ölkisidiki apet rayonidin xitay köchmenliri yötkep orunlashturulmaqta iken.

Ghulja nahiyisidiki déhqanlarning bildürüshiche, bu yil bash etiyazda ghulja nahiyisining penjim, choluqay, moltoxtiyüzi qatarliq yézilirigha, her bir kentke 10 a'ilidin texminen 500 a'ililik gensuluq xitay déhqanliri orunlashturulghan.

Uyghur déhqanlirining bildürüshiche, nahiyilik hökümet gensudiki apet rayonidin kelgen bu köchmen xitaylarni mexsus ular üchün sélin'ghan öylerge orunlashturghan. Bu köchmen xitaylar hökümetning yardimide her bir parnik üchün 40-50 ming yüen etrapida xelq puli meblighi sélinip qurulghan parniklarda köktat östürüshke bashlighan.

 Radi'omizgha inkas qilghan déhqanlarning bildürüshiche, ghulja nahiyisidiki déhqanlar arisida ikki yildin buyan nahiyidiki déhqan-charwichilardin “Aylanma tereqqiyat rayoni qurulushi” üchün dep mejburi éliwélin'ghan yerlerning xitay ölkiliridin yötkep kélin'gen bu xitay köchmenlirige bérilgenlikige naraziliq keypiyati küchiyishke bashlighan.

Ili oblastining hökümet xewerliride bolsa, peqet ikki yildin buyan ghuljidiki “Aylanma tereqqiyat rayoni” qurulushining tézlitilgenliki heqqidiki xewerlerla bérilip, hazirgha qeder ili rayonigha rayon'gha qanchilik xitay köchmenlirining yötkilip kelgenliki heqqide héchqandaq xewer bérilmigen.

Emma bultur 11-ayning 15-küni “Uyghurbiz” tor bétining xelq'ara tor békitide bérilgen bir xewerde bildürülüshiche, gensuning wudu rayonidin köchüshke teyyarlan'ghan köchmenler 348 a'ile, 1243 kishi bolup, bular ili oblastining ghulja nahiyisi, tékes, künes we nilqa nahiyilirige orunlashturulidighanliqi xewer qilin'ghan idi.

Xitay hökümiti bulturdin buyan Uyghur élidiki bingtu'en'ge orunlashturulidighan xitay köchmenlirini yenimu köpeytken. Bingtu'en tor békitining 2010-yili 27-awghusttiki xewiride, 2010-yili 10-11-ay mezgilide bingtu'en tewesidiki paxtilarni yighiwélish üchün 300 ming emgek küchini gensu ölkisining latqa apiti yüz bergen wudu rayonidin hem xénen ölkisidin yötkep kélinidighanliqi xewer qilin'ghan bolup, bu köchmenlerning Uyghur élidiki bingtu'en teweside menggülük yerliship qalidighanliqi xewer qilin'ghan idi.

Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliridin ilshat hesen ependimu ilgiri özining ghulja nahiyisining choluqay yézisida ösüp yétilgenliki üchün, ghulja nahiyiside eslidinla yer qisliqini, emma yéqinda özining choluqaydiki tughqanliridin eslidinla yer we su qis bolghan choluqay yézisining yuqiri qismidiki binem yerlerge 3000 din 4000 ghiche xitay köchmenlirining orunlashqanliqi heqqidiki xewerni anglighanliqini bildürdi.

Ilshat ependi xitay köchmenlirining hazir sherqiy türkistan'gha orunlashqan bingtu'endin bashqa yene yerlik Uyghur yézilarghimu köplep orunlashturulushining, xitayning Uyghurlar wetinige qaratqan köchmen yötkesh qedimini téximu tézlitiwatqanliqining béshariti ikenlikini tekitlidi.