Gep sözde edeblik bolush güzel exlaqtur

 Jama'etning söz uslubigha qarap ularning omumiy sewiyisining qandaq ikenlikige we ular yashawatqan muhitta exlaqiy peziletning qanchilik derijide ikenlikige höküm qilghili bolidu. Shunga muhemmed eleyhissalam " sözliseng yaxshi söz qilghin, bolmisa süküt qil" dep körsetken. Se'udi erebistanining mekke mukerreme shehiride turushluq abdukérim hajim bu heqtiki söhbitimizni qobul qilghan idi.

Oylap sözlesh kérek

Abdukérim hajim mundaq dédi: " ejdatlirimiz: "oynap sözlisengmu, oylap sözle" dégen hékmetni qaldurghan. Sözleshtin awwal sözleshning zörüriyitining barliqi yaki yoqluqigha qarash, zörür bolsa sözlesh, bolmisa jim turush kérek. Insan peqet özining tilini tizginlep, özini bashquralisa, jim turushqa tégishlik orunlarda süküt qilip, sözleshke tégishlik orunlarda sözliyelise, u piship yétilgen bolidu. Köp sözligen adem köp xatalishidu. Sorunning törige chiqiwélip toxtimay qumdek sözlewerse, anglighuchilarni uni sözining tutami yoq adem dep baha béridu - de, uning dégenlirini közge ilmaydu.
Adem zéhnini yighmaqchi, qilmaqchi bolghanliri üstide oylanmaqchi bolsa, u choqum süküt ichide turup tepekkur qilishi lazim. Shunga terbiye mutexessisliri süküt qilishni we süküt ichide tepekkur qilishni tewsiye qilidu."

Yaxshi gep tashni éritidu

Merhum ustaz muhemmed ghazali " musulmanning exlaqi" namliq esiride mundaq dep yazghan "yaxshi sözlesh, tilni yaxshi sözge adetlendürüsh lazim. Chünki köngüldikini yaxshi ibariler bilen ipadilep bérish ésil exlaq bolup, allah barliq diyanet ehlini uning bilen maxtighan. Meyli dost bolsun, meyli düshmen bolsun, chirayliq sözleshning paydisi nahayiti köptur. Bir hediste shundaq kelgen:' siler kishilerni pul - mal bilen özünglargha mayil qilalmaysiler, ularni xush chiray we güzel exlaq bilenla mayil qilalaysiler.' Shunga ejdatlirimiz ' chirayliq gep tashnimu ériteleydu' dégen hékmetni qaldurghan."

Gepdanlar öz qimmitini yoqitidu

Abdukérim hajimning éytishiche, bezi gepdan ademler gep arqiliq üstünlükni igilimekchi bolidu. Ulargha nisbeten gep birinchi orunda, gepning mezmuni ikkinchi orunda turidu. Ulughwar meqset bolsa, eng axirqi orunda turushi, hetta uninggha héch orun bolmasliqimu mumkin. Nurghun kishiler türlük bahane - sewebler bilen sorunlarni orunlashturup epqachti xewerler, bihude gep - sözler , gheywet - shikayetler bilen waqitlirini ötküzidu. Sheher we yézilarning her qaysi jaylirida uyushturulghan zörüriyetsiz réstoranlar we qehwexana olturushliri jem'iyetke kelgen chong apet bolup, nurghun illetlerge seweb bolghanning sirtida, milletning kélechiki bolghan yashlarning waqitlirini israp qilidu.