Ghuljining töpedeng mehellisi we chapchalning qoghunchi yézisida diniy zatlar tutqun'gha uchrighan

Sürette, melum uyghur bowaylar.Ghemge chömgen bowaylar.

Xitayning diniy siyasitining basturush nishanidiki kishiler bolsa, xitay hökümitining diniy orunlashturushigha bey'et qilmighan diniy zatlar idi. Töwende ghuljining töpedeng mehellisi we chapchalning qoghunchi yézisida yüz bergen diniy zatlarning tutqun'gha uchrushigha da'ir bir weqeni diqqitinglargha sunimiz.

Ghuljining töpedeng mehellisi we chapchalning qoghunchi yézisida olturushluq abduréhim qarihaji we musajan qarimning béshigha kelgen dishwarchiliqlar diniy siyasetning sezgürliship, Uyghurlardiki rohani turmushning pa'aliyet da'irisi qanchilik tariyip kétiwatqanliqining tipik misali. Ghulja shehirining töpedeng mehellisidiki abduréhim qarihaji we chapchalning qoghunchi yézisida olturushluq musajan qarim özi turushluq shu etraptiki jama'et ichide hörmetke ige mötiwer diniy zatlardin idi.

Lékin, bu ikki zat ötken yili qurban héyt mezgilide chapchal nahiyilik jama'et xewpsizlik idarisining siyasi bölümi teripidin tutqun qilinip, türmide yétishqa mejbur bolghan. Ghuljidiki ismini ashkarilashni xalimaydighan weqedin xewerdar bir xanim radi'omiz muxbirining bu heqtiki so'allirigha jawab bérip, abduréhim qarihaji we musajan qarimlarning tutqun'gha uchrap tekshürülgenliki, lékin hazir qoyup bérilgenlikini bildürdi.

Xitayning diniy erkinlik xatirisi xelq'ara kishilik hoquq teshkilati we gherb ellirining izchil tenqidige uchrap kéliwatqan sahelerning biridur. Xelq'ara jem'iyet xitay "qanunsiz" dep élan qilghan diniy pa'aliyetler bilen adettiki diniy pa'aliyetler otturisida chek - chégra yoqluqini eskertip, hökümetke bey'et qilmaydighan diniy pa'aliyet we diniy zatlargha "esebiy diniy küchler" dep zerbe bériwatqanliqini ilgiri sürüp kelmekte. Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti yéqinda élan qilghan bu heqtiki bir doklatida xitayning bu siyasiti Uyghurlardiki diniy étiqadni ajizlitishqa qaritilghanliqini bildürgen idi. Lékin xitay hökümiti bu qarashni ret qilip, puqralarning diniy étiqad erkinliki qanunlargha asasen qoghdiliwatqanliqida üzlüksiz ching turup keldi.

Musajan qarim bilen abduréhim qarihaji qoghunchi yézisidiki bir parnikning ichide shu yézidiki bir qisim dindar jama'etni toplap, tebligh sözligen . Islamdiki ayallar mesilisi we musulman bolushning shertlirini chüshendürgen. Weqedin xewerdar kishiler abduréhim qarihaji bilen musajan qarimning tutqun qilinishigha mezkur yézisidiki bir a'ilide yüz bergen er- ayalning jédili sewebchi bolghanliqini bildürmekte. Ismini ashkarilashni xalimighan, bu weqedin xewerdar ghuljidiki yuqiriqi xanim, abduréhim qarihaji we musajan qarimning shu qétimqi sorun'gha qatnashqan bir kishining ayalining shikayitige asasen kishilerni "din'gha mejburlash" bilen tutqun qilin'ghanliqini bildürdi.

Qoghunchi yézisidiki ismi ashkarilanmighan yuqiriqi kishi diniy tebligh axirliship öyige qaytqandin kéyin, ayalining örtünüp, musulmanlargha xas islamiy qiyapet bilen yürüshini telep qilghan. Ayali bolsa érining telipini ret qilip, örtünüshke qarshi chiqqan. Weqedin xewerdar kishiler ayaligha gep yigüzelmigen bu kishining ghezipige paylimay ayalini urghanliqini, ayali bolsa tayaqning achchiqida saqchixanigha erz qilip, érini bashqilarning küshkürtishi astida özini örtünüshke mejburlash bilen eyibligen.

Bu weqe chapchal nahiyilik j x idarisi xadimlirining quliqigha yétip, abduréhim bilen musajan qarim j x idarisining siyasi bölümi we nahiyilik dölet amanliqini qoghdash etriti teripidin tutqun qilin'ghan. Qoghunchi saqchixanisining ismini ashkarilashni ret qilghan bir xadimi bu weqening rast yüz bergenlikini étirap qilip, lékin bu weqening tepsilati we "qanunsiz" diniy pa'aliyetning chek-chégrisi qandaq ayrilidighanliqigha da'ir so'alimizgha jawab bérishni ret qildi.

Bu yil 60 lardin halqighan abduréhim qarihajim bilen 40 yashlarning qarisidiki musajan qarim bir ay tutup turülghandin kéyin qoyup bérilgen. Lékin, bu jeryanda ularning saqal-buruti chüshürüwétilgen bolup, weqedin xewerdar kishiler, buning musajan qarimgha nahayiti har kelgenlikini, shuningdin kéyin uning qoghunchi yézisini tashlap, yene shu nahiyidiki kan yézisigha köchüp ketkenlikini ilgiri sürmekte.

Abduréhim qarihajimning a'ilisidikiler qarihajimning salamet turuwatqanliqini bildürdi. Lékin musajan qarim bilen alaqilishishqa mumkinchilik bolmighanliqi üchün uning ehwali bizge qarangghu shundaqla uning néme üchün qoghunchi yézisini tashlap, kan yézisigha köchüp ketkenlikining heqiqiy sewebi bizge melum emes.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.