Gérmaniye parlaméntida kishilik hoquq bes - munazirisi

Gérmaniye dolqunliri radi'osining 10 - iyundiki " gérmaniye parlaméntida xitaydiki kishilik hoquq weziyiti munazire qilindi" namliq xewirige asaslan'ghanda, gérmaniyining hakimiyet ishlirigha qatnishiwatqan yéshillar partiyisining parlaménttiki wekili wolkér bék ependi, xitayning kishilik hoquq weziyitini tenqidligende, az sanliq milletlerning heq - hoquqining depsende qilinish mesilisini alahide tilgha élip ötken.

Uyghurlar mesilisi yéshillar partiyisining diqqitide

Melumki, yéshillar partiyisi gérmaniyidiki töt chong partiyining biri. Wolkér bék ependi bolsa iqtidardiki hökümet parlaméntining ezasi we Uyghurlar mesilisini gérmaniye yéshillar partiyisining xizmet küntertipige kirgüzgen kishilerning biri. U 2007 - yili 15 - dékabir küni gérmaniye parlaméntigha " Uyghurlargha ige chiqayli" namliq 16 maddiliq teklip layihisini sun'ghan hemde parlaméntta Uyghurlar mesilisini izchil tekitlep, gérmaniye hökümitining xizmet küntertipige kirgüzüshke tériship kéliwatqan bir zat.

Wolkér bék ependi 2006 - yilidin buyan, d u q re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanimni köp qétim qobul qilghan idi. Bu partiye rehberlirining Uyghurlargha köngül bölüsh mesilisi toghrisida d u q bash katipi dolqun eysa ependi öz qarashlirini bildürüp ötti.

Xitayda diniy we milliy zulum dawam qilmaqta

Bu qétimqi mexsus yighinda, wolkér bék ependi xitayning olimpik musabiqisi ötküzüsh salahiyitige ige bolushtin ilgiri bergen wediliride turmighanliqini eskertish bilen birge, xitayda diniy we milliy zulumlarning dawam qiliwatqanliqini tekitligen. Xewerde körsitilishiche, bu qétimqi bes - munazire keskin tüs alghan.

Parlamént kishilik hoquq komitétining re'isi: " gerche xitayda insan heqliri depsendichiliki mewjut bolsimu, lékin her yili xitayda eger 900 mingdin 1 milyon'gha qeder oqughuchi aliy mektepni püttürüwatqan bolsa, u halda bizning ümidlinishke asasimiz bar, bu oqughuchilar xitaydiki kishilik hoquq weziyitini özgertishtiki yoshurun küch hésablinidu, biz di'alog we alaqilargha tayinip turup, xitaydiki insan heqliri weziyitini yaxshilashqa yardem béreleymiz" dégen.

 " Bu biz körüshni arzu qilghan keypiyat emes idi"

Lékin xitayning kishilik hoquq weziyitide nahayiti éghir mesililerning saqliniwatqanliqini tilgha alghan wolkér bék ependi, gérmaniye hökümitining xitaygha qarita tesir küchi yoq siyasiy ibarilerni emes, belki emeliy ünüm béridighan jiddiy sözlerni ishlitip, heqiqiy bésim qilishini tekitligen. U sözide yene: " kishiler olimpik ötküzüsh hoquqini xitaygha bergen waqtida köp ümidlik idi. Emma biz aldinqi bir qanche hepte, bir qanche ayda bu ümidlirimizning köpükke aylan'ghanliqini körduq. Olimpik teyyarliqi munasiwiti bilen xitayda 1milyon 500 ming adem öy - makanidin ayrildi. Bularning ichidiki nurghunliri mejburiy köchürüwétildi we tégishlik tölemge érishelmidi," dégen.

 Wolkér bék ependi sözini dawamlashturup " aldinqi bir qanche hepte we bir qanche ay ichide, biz yene tibet mesilisige bolghan tenqidlerni körduq. Xitaygha siyasiy bésim ishletküchiler, az sanliq milletlerning diniy we medeniyet mesililiri jehette xitaygha tenqid bergüchiler zerbige uchridi. Bu biz körüshni arzu qilghan keypiyat emes idi," dégen.

Yéshillar partiyisining layihisi parlamént teripidin qobul qilinmighan

Wolkér bék ependi yene, gérmaniye hökümitidin qet'iy pozitsiyide turup, olimpiktin ilgiri xitay türmisidiki barliq siyasiy mehbuslarni qoyup bérishni telep qilishni tekitligen. U sözide, gérmaniye hökümitining xitaygha bolghan mu'amilide pikir birlikige ige emeslikini tenqidlep, "gérmaniyining xitaydiki kishilik hoquq mesilisige bolghan siyasiti peqet simwolluq bir uqum bilenla cheklenmesliki kérek, eksiche éniq bir tesir küchige ige bolghan di'alog liniyisi turghuzulushi lazim" dégen. U sözide yene, xitaydiki ölüm jazasi mesilisini alahide tilgha élip ötken.

Xewerlerde körsitilishiche, xitay hökümiti gérmaniye parlaménti kishilik hoquq komitéti wekillirining kéler hepte xitayda ziyarette bolushini ret qilghan. U sözide yene gérmaniye parlaméntini eyiblep, peyshenbe küni yéshillar partiyisi teripidin parlaméntqa sunulghan teklip layihisining qobul qilinmighanliqigha naraziliq bildürgen.

Xewerdin melum bolushiche, bu layihide xitaydiki siyasiy mehbuslarni qoyup bérish toghrisida gérmaniye hökümitining xitaygha bésim ishlitishi otturigha qoyulghan. Wolkér bék ependi, bu layihining parlamént teripidin qobul qilinmighanliqi, yalghuz yéshillar partiyisini ghezeplendürüpla qalmastin, xitaydiki kishilik hoquq pa'aliyetchilirinimu ümidsizlendüridighanliqini tekitlep, " bu hem xitay hökümitige, hem xitaydiki insan heqliri pa'aliyetchilirige selbiy signal béridu," dégen.