Güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyup bérishke yéqinliship qaldi

Yéngi saylanghan amérika prézidénti barak obama saylam riqabiti jeryanidila, prézidént bolup wezipe tapshuruwalghandin kiyin guantanamoni taqaydighanliqini otturigha qoyghan idi.

Lékin qachan qoyup bérilidighanliqi, qanche ademning qoyup bérilidighanliqi bolsa hazirche melum emes.

Amérika metbu'atlirining güentanamodiki Uyghurlargha da'ir eng yéngi xewerliride, obama hökümitining Uyghur tutqunlarni amérikigha qoyup bérishi muqimliship, ularning pat yéqinda qoyup bérilidighanliqi, paytext washin'gton etrapidiki wirjiniye shtatigha orunlashturulidighanliqi ilgiri sürülgen.

En'giliye edliye ministiri jek straw: "biz obama hökümitining gu'antanamoni taqash siyasitige kéreklik yardemde bolimiz we uni qollaymiz. Eger bizge tutqunlarni qobul qilish toghrisida telep kelse bizni bu telepni oylishimiz,"

Hökümetning güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha orunlashturidighanliqigha da'ir bu xewer amérikida yene munazire qozghap, bu mesile yene bir qétim amérika siyasi sehnisi we axbarat wastiliridiki qiziq témilarning biri bolup qaldi.

Obama hökümiti güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyup bérish mesilisining pütünley muqimlashqanliqini ashkara élan qilmighan bolsimu, lékin amérika metbu'atliri obama hökümitining amérika dölet mejlis rehberlirige Uyghurlarning amérikigha qoyup bérilidighanliqini uqturghanliqini ilgiri sürmekte.

Amérika ABC téléwiziye qanili "heptilik" programmisining xewirige qarighanda, obama hökümiti yéqinda amérika dölet mejlisi rehberlirige güentanamodiki Uyghurlar toghrisida melumat bérip, Uyghurlarning wirjiniye shtatigha orunlashturulidighanliqini bildürgen. Mezkur shtattiki Uyghur jama'etchiliki bolsa tutqunlargha kéreklik yardemde bolup, ularning öz turmushini tépiwélishigha yar - yölek bolidighanliqigha képillik bergen idi.

Amérika paytexti washin'gtondiki krishtayin & yang qanun mulazimet shirkitining adwokati Nuri Turkel Uyghurlarni qoyup béridighan waqit yétip kéliwatidu dep qaraydighanliqini, chünki obama hökümitining Uyghurlarni qoyup bérishke mejbur ikenlikini bildürdi.

Igilishimizge qarighanda, güentanamodiki Uyghurlarning adwokati seybin willét yardemchilirini élip, yekshenbe küni güentanamogha qarap yolgha chiqqan. Seybin willét we uning yardemchilirining güentanamo sepirining adettiki xizmet sepiri yaki Uyghur tutqunlarning qoyup bérilishige munasiwetlik hökümetning orunlashturushidiki bir seper ikenliki ayding emes.

Lékin bu sahediki adwokatlar Uyghurlarning pat yéqinda qoyup bérilidighanliqigha da'ir xewerlerge baha bérishni ret qiliwatidu.

Jorj klark güentanamodiki enwer hesen we bayit abduréhimlarning adwokati. U, Uyghurlarning pat yéqinda washin'gton'gha yötkep kélinish éhtimali bar ‏- yoqluqigha da'ir su'allimizgha jawab bérishni ret qilip, nöwettiki ehwalda Uyghur tutqunlargha da'ir bayanlarda bolushning toghra bolmaydighanliqini bildürdi. U mundaq deydu: "men hazirche sizge bu dilo toghrisida héchqandaq bayanlarda bolalmaymen. Bundaq déyishimde özige chushluq sewebler bar. Hazirqi ehwalda sizge héchnime dep bérelmeymen, buning üchün epu qilghaysiz."

Adwokatlar güentanamogha qarap yolgha chiqqan shu küni, amérika edliye ministiri erik xoldér yawropagha qarap yolgha chiqqan bolup, uning bu sepirining nigizlik témisi yene shu güentanamo mesilisi idi.

Xoldér seper üstide muxbirlargha bayanat élan qilip, amérikining güentanamodiki bir türküm tutqunlarni qandaq bir terep qilish üstide qarar chiqirishqa az qalghanliqini bildürgen. U, "biz buni tertipke asasen béjiriwatimiz. Méning qarishimda bizning qarar chiqirishimizgha az qaldi," dégen.

Nöwettiki mesile, 17 neper Uyghurning hemmisi amérikigha orunlashturulamdu yaki bir qisimi qobul qilinip, yene bir qisimi 3 ‏- bir döletke teqsim qilinamdu dégen mesilidur. Amérikidiki bezi metbu'atlarning jüme künki xewiride 7 neper Uyghurning amérikigha orunlashturulidighanliqi ilgiri sürülgen.

Yawropa ellirining Uyghurlarni qobul qilish mumkinchiliki nahayiti az dep qaraydighanliqini tekitligen Nuri Turkel, amérikining ularni türkümge bölüp qobul qilish éhtimali barliqini, bu konsirwatiplarning pikirini peseytishtiki taktika ikenlikini bildürdi.

Amérika edliye ministirining yawropa sepiridiki nigizlik wezipe yawropa ellirining qalghan tutqunlargha bash panah bolushini qolgha keltürüsh. Erik xoldér bu sepiride london, praga, bérlinlarni ziyaret qilidu. U aldinqi küni londonni ziyaret qilghanda, en'giliye bayanat élan qilip, amérikini ümidsiz qoymaydighanliqini bildürgen, lékin kimlerni qobul qilidighanliqini ashkara ipade qilmighan idi.

En'giliye edliye ministiri jek straw amérika edliye ministiri bilen söhbetke olturushning aldida élan qilghan bayanatida "biz obama hökümitining gu'antanamoni taqash siyasitige kéreklik yardemde bolimiz we uni qollaymiz. Eger bizge tutqunlarni qobul qilish toghrisida telep kelse bizni bu telepni oylishimiz," dégen.

Güentanamodiki Uyghurlarni amérikigha qoyup bérish toghrisidiki xewer amérika awam we kéngesh palatasidiki bezi konsirwatip ezalarda oxshashmighan pikir ‏- inkaslarni qozghighan bolup, kéngesh palatasidiki jumhuriyetchiler McConnell obama hökümitining bu mesilidiki siyasitini tenqidligen. U, güentanamodiki Uyghurlarni "térrorchilar lagirida terbiye alghan tutqunlar" dégen shundaqla "amérika puqralirining bixeterlikige kapaletlik qilish"ni telep qilghan idi.

Adwokat jorj klark McConnell ning bayanatini tenqid qildi. U mundaq deydu: "bir türlük bixeterlik xewpi üstide söz boluwatidu. Bu kishiler arxipni échip körüp béqishi, zuwanini yighishi kérek. Men bayanatni oqudum, bayanatta ularning tinch kishiler emeslikige da'ir isharetler bar, deydu. Qéni u isharetlerni körsitip baqmamdu ? uni élan qilip baqmamdu ? kölenggüning arqisigha yoshuruniwalmasliqi kérek. Siz urush xitabatigha tayinip, bu kishilerning inawitini weyran qildingiz, tinch yashash imkaniyitini yoqattingiz. Men ularning dilosini bilimen, men ularning arxipini körgen."

Xoldér seyshenbe küni pragani ziyaret qilip, yawropa ittipaqidiki döletler edliye ministirlirining yighinigha qatnashqan idi. Charshenbe küni bérlinda güentanamo toghrisida doklat bergen.

Yawropa komitétining bir wekiller ömiki bu yil 3 ‏- ayda washin'gtonni ziyaret qilip, amérika hökümiti bilen güentanamo mesilisini muzakire qilghanda yawropa ittipaqi wekili güentanamodiki 17 neper Uyghurni amérikining özide élip qélishini telep qilghan idi.

Awstiriyige oxshash yawropadiki tutqunlarni qobul qilishni xalimaydighan döletler bolsa, "güentanamo amérika peyda qilghan mesile, buni amérika özi bir terep qilishi kérek," dégen sewebni ilgiri sürmekte.