Guma weqesi xelq'ara metbu'atlarda

Texminiy orun

B b s, fransiye axbarat agéntliqi, gérmaniye axbarat agéntliqi qatarliq xelq'araliq axbarat wastiliride 12 - ayning 28 - küni kech guma nahiyiside yüz bergen weqe toghrisidiki xewerler oxshimighan kölemde élan qilindi. Xewerlerde chégridin qachmaqchi bolghanlarning jem'iy 15 kishi ikenliki, 7 kishining xitay qoralliq qisimliri teripidin étip tashlan'ghanliqi, 8 kishining qolgha chüshkenliki, ularning ichidiki töt nepirining yarilan'ghanliqi körsitildi. Toqunushta bir neper saqchi bashliqining ölüp, yene birsining yarilan'ghanliqi tilgha élindi. Bu axbarat wastilirining hemmisila xitay hökümet da'iriliridin yaki weqe yüz bergen neq meydan rayonidin melumat élishqa tériship körgen bolsimu, meqsitige yételmigenlikini tekitleshti.

Mezkur weqe, 2009 - yili 5 - iyul ürümchide yüz bergen Uyghur - xitay otturisidiki qanliq toqunushlarni, bu yil 7 - ayda xotende nawagh saqchixanisigha hujum qilish weqesini we qeshqerde yüz bergen yéngibazar weqelirini eslitip ötüshke seweb boldi. Xewerlerde, Uyghurlarning xitay hökümranliqidin narazi ikenliki, bu naraziliqni tinchliq wastilirige tayinip ipadilesh erkinlikidin mehrum qilin'ghan Uyghurlarning zorawanliq wastilirige muraji'et qilishqa mejbur bolghanliqi tekitlendi.

D u q bash shitabida xizmet qiliwatqan qurultay programma yitekchisi jana brandt xanim, xelq'ara axbarat wastilirining guma weqesi toghriliq etrapliq melumat igilesh üchün qurultay bash shitabigha üzmey téléfun qilip turuwatqanliqini éytti. U sözide, gherb axbarat xadimlirining yalghuz guma weqesigila emes, Uyghurlarning nöwettiki omumiy weziyiti toghrisidiki uchurlarghimu qiziqiwatqanliqini tektlidi.

Fransiye axbarat agéntliqi guma weqesi toghriliq 30 - dékabir élan qilghan xewiride, xitay hökümitining Uyghurlar rayonigha köplep eskiri, saqchi küchlirini yerleshtürgenlikini, bu rayonda milliy bölgünchiler, radikal diniy unsurlar we térrorchilargha qarshi turushtin ibaret üch xil küchlerni basturush herikitining dawamlishiwatqanliqini, mol tebi'iy bayliqqa ige bolghan bu zémin ahalisining iqtisadiy islahattin menpe'etke érishelmey kelgenlikini, bolupmu xitay hökümitining milliy medeniyet tajawuzchiliqi hem diniy réjimliridin Uyghurlarning qattiq narazi ikenlikini ilgiri sürdi.

Gérmaniye axbarat agéntliqi öz xewiride, Uyghurlarning türkiy tilliq musulman millet ikenlikini, ularning uzun yillardin buyan xitay hökümitige qarshi naraziliq heriketlirini qanat yaydurup kéliwatqanliqini, 5 - iyul ürümchi weqeside Uyghurlar bilen xitaylar arisida toqunush yüz bérip, 200 din artuq ademning ölgenlikini, 7 - ayda qeshqer we xotendiki toqunushlarda yene 50 tin artuq ademning ölgenlikini, Uyghurlarning xitay hökümitining milliy basturushlirigha qarshi erkinlik yolida küreshlirini dawamlashturiwatqanliqini bayan qildi.

30 - Öktebir küni b b s qanili, yéqinqi ikki yildin buyan Uyghurlar rayonida milliy qarshiliq heriketlirining alahide janlinip, qoralliq heriketlerni asas qilghan qarshiliq basquchigha kötürülgenlikini, guma weqesining Uyghur aptonom rayoni emeldari jang chünshyen 2012 - yili qattiq zerbe bérish dolquni qozghashni teshebbus qilghan bir waqitta peyda bolghanliqini yazdi.

Yershari waqt géziti, 29 - dékabir bu heqtiki xewiride, guma weqesini peyda qilghan bu 15 neper Uyghurning jihat idiyisi bilen qorallan'ghan yashlar ikenlikini, bu weqening alahide arqa körünüshi yoqluqini élan qildi.

29 - Dékabir küni gérmaniye dolqunliri radi'osi d u q bayanatchisi dilshat réshit we d u q ning yawrupa parlaméntidiki wekili memet toxtini ziyaret qilip, Uyghur wetinidiki milliy toqunushlarning seweblirini melum derijide ekis ettürdi. Dilshat réshit sözide, xitayning térrorchilar ikki ademni tutqun qildi, dégen gépining yalghanliqini, ular 7 neper Uyghurni étip tashlighandin kéyin, bu basturush herikitini qanuniy asasqa ige qilish üchün oydurma peyda qilghanliqini tekitligen. Memet toxti ependi bolsa, xitayning Uyghur wetinidiki herqandaq zorawanliq weqelirini chet'eldiki miliy bölgünchilerge artip kéliwatqanliqini, emeliyette bu qarshiliq heriketlirini xitayning milliy zulumliri keltürüp chiqiriwatqanliqini tilgha alghan.