Rabiye qadir, amérika dölet mejliside Uyghurlar mesilisi boyiche guwahliq berdi


2005.04.28

rabiye-tom.jpg
Rabiye qadir xanim parlamént ezasi tom lentos bilen. (Ongdin: Mrs. Annette Lantos, Tom Lantos, rabiye qadir, sidiq haji, nury türkel)

Amérika dölet mejlisi charshenbe küni ötküzgen Uyghurlarning kishilik hoquq weziyiti toghrisidiki ispat bérish yighinda, meshhur Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi rabiye qadir guwahliq berdi. Rabiye qadir, Uyghurlarning iqtisadi jehettiki yeklinish bilen birge, kishilik hoquqi xalighanche tutqun qilinish, adaletsiz sotlinish, ten jazasigha uchrash shundaqla ölüm jazasigha höküm qilinish qatarliq éghir depsendichilikke uchrawatqanliqini tekitlidi.

Gherbni échish istratégiyisi weyran qilish xaraktérige ige

Uyghurlarning iqtisadi talan - taraj qiliniwatqanliqini tekitligen rabiye qadir, "xitay köchmenler éqimi xizmet we yer- zémin mesilisidiki riqabetni kücheytip, Uyghurlarning turmushigha tehdit bolup qaldi" dep körsetti. Rabiye qadir xanim yene "xitayning gherbni échish istratégiyisi Uyghurlargha weyran qilish xaraktérlik aqiwetlerni élip kelmekte." Dédi. Uyghurlarning yer- zémin we iqtisadi tereqqiyatini pilanlash hoquqidin mehrum qaldurulghanliqini ilgiri sürgen rabiye qadir, ürümchi bilen qeshqer arisidiki tömür yolning zörüriyetsiz we muwapiq bolmighan tereqqiyatni yaritip, téximu köp xitaylarning éqip kirishi shundaqla tebi'iy we binakarliq miraslirining weyran bolushigha yol achqanliqini eskertti.

Uyghurlar tarixidiki eng zulmetlik dewride yashimaqta

rabiye.jpg
Rabiye xanim palata ezasi Janice Schakowsky bilen

Rabiye qadir xanim yene "2001 - yildiki 11 - séntebir weqesi, xitay da'irilirining sherqiy türkistandiki öktichilerni xelq'ara térrorizm bilen alaqidar, dep körsitishke bahane yaratti, shuningdin kéyin xelqim tarixidiki eng zulmetlik dewrni béshidin kechürmekte. Bizning kimlikimiz we mediniyitimiz tehdit astida qaldi. Kechürmishlirim shuni ispatlayduki, bizning kimlikimizni kemsitish béyjingdiki yuqiri derijilik da'iriler teripidin yolgha qoyulghan sistémiliq we pilanliq siyasetni asas qilghan." - Dédi. Uyghurlarning köz qarishini sözligenliki üchünla qamaq jazasigha höküm qiliniwatqanliqini tekitligen rabiye qadir, tarixshunas toxti tuniyazning 11 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini tilgha aldi.

Ayallar iradisige xilap halda mejburi qisirlashturuldi

Rabiye qadir yene "xitay hökümitining tughutni cheklesh siyasiti Uyghur xelqi duch kéliwatqan eng chong tehditlerning biri. Men ayallar teshkilatining qurghuchisi bolush süpitim bilen, nurghun ayallargha mejburi tughut cheklesh dorisi bérilgenliki shundaqla buning bezide éghir aqiwetler yaratqanliqini bilimen. Nurghun ayallar iradisige xilap halda mejburi qisirlashturuldi."

Lorin kréynirning shinjang uniwérsitétidiki nutuqi Uyghurlarda " tewrinish" payda qilghan

Rabiye qadir, sabiq yardemchi tashqi ishlar ministiri lorin kréynirning 2002 - yili 18 - dékabirda ürümchini ziyaret qilip, shinjang uniwérsitétida sözligen nutuqi Uyghurlarda " tewrinish" peyda qilghanliqini bildürdi. U mundaq deydu: " u bizge bizning dölimitimizdiki shinjang uniwérsitétida kishilik hoquqni sözlidi. Bu biz üchün yer tewrigenlik bilen barawer idi." Rabiye qadirning dölet mejlisidiki zatlargha eskertishiche, lorin kréynirning sözi Uyghurlardiki démokratiye we erkinlikke ishench tuyghusini kücheytken.

Amérikining ghemxorliqi yiterlik emes

Rabiye qadir xanim "Uyghurlarning hazirqi ehwali amérika hökümiti we dölet mejlisining téximu köp ghemxorliqigha muhtaj, gerche amérika hökümiti we xelqi bizning qiyinchiliqimizgha köngül böliwatqan bolsimu, emma bu yenila yiterlik emes," dep körsetti.

Xitayning gherbni échish istratégiyisi Uyghurlargha weyran qilish xaraktérlik aqiwetlerni élip kelmekte.

Bu qétimqi yighinni amérika awam palata ezaliridin tom yudall, dana robakér, jéyn chakowskiy, tam lantos qatarliqlar uyushturghan. Yighinni awam palata ezasi tom yudull bashqurdi. Awam palata ezasi dana robakir, " rabiye qadirning ürümchidiki perzentliri tehditke uchrisa dölet mejlisi we amérika hökümiti qarap turmaydu, dédi."

Shinjanggha xitay köchmenlirini yötkesh irqiy kemsitishning ipadisi

Shinjanggha xitay köchmenlerni yötkesh, shinjangda irqiy kemsitish siyasitining eng tipik ipadisi.

Yighinda rabiye qadir bilen birge guwahliq bergen amérika tashqi ishlar ministirliqining emeldari suzan solowén, " shinjangda irqiy kemsitishning eng tipik ipadisi shinjanggha xitay köchmenlirini yötkesh," dep körsetti.

Solowén mundaq deydu: "xitayning Uyghurlarni öz ichige alghan az sanliq milletlerge pilanliq tughut, ali mekteplerge qobul qilish, xizmet teqsimati qatarliqlarda étiwar bérish siyasiti bolsimu, emma memliket boyiche az sanliq milletlerni kemsitish ehwali intayin éghir." Solowén yene mundaq deydu: "shinjanggha xitay köchmenlerni yötkesh, shinjangda irqiy kemsitish siyasitining eng tipik ipadisi. 1949 - Yili 300 ming etrapidiki xitay nopusi 2000 - yili 8 milyondin éship ketti. Qanun tüzümler shundaqla özlüksiz basturush Uyghurlargha éghir bésim shekillendürgen. Amérika tashqi ishlar ministirliqining doklatida, bu bésimning bolupmu 1997 - yildin kéyin milletlerni ittipaqliqini qoghdash, bölgünchilerge, térorchilargha shundaqla diniy esebiylikke zerbe bérish qatarliq heriketler arqiliq téximu éghirlashqanliqi körsitilgen."

Solowén: shinjangda tinch yollar bilen pikir bayan qilghan öktichiler zerbe yimekte

Solowénning tekitlishiche, zerbe bérish herketliri 1997 -yildin béri qerellik élip bérilmaqtiken. Xelq'ara térorizimgha qarshi urushning bahanasida Uyghurlarning zerbige uchrighanliqini tekitligen solowén, " tinch yollar bilen pikir bayan qilghan öktichiler shundaqla terepsiz diniy zatlarmu zerbe yimekte," dep körsetti.

Solowén xanim mundaq deydu: " shinjangda basturush herikitining nishani bölgünchilik, térrorchiliq we diniy esebiyliktin ibaret üch xil unsurlerge zerbe bérishke qaritilghan.

Bu, muqimliqni qoghdash nami astida élip bériliwatidu. Bu jeryanda atalmish bölgünchiler, terrorchilar we diniy esebiyler bilen birge, tinch yoldiki öktichiler qara - qoyuq zerbige uchridi. Ular mushu jinayetler bilen uzun - muddetlik qamaq jazasi yaki ölüm jazasigha höküm qilinmaqta."

Bu qétimqi yighinda rabiye qadir we suzan solowénlar bilen birge, kishilik hoquqni közütüsh teshkilatidiki wina sidxart, xelq'ara omumi kechürüm teshkilatidiki t. Kumar shundaqla amérika Uyghur jem'iyitining re'isi nuri türkeller söz qildi. Yighin dölet mejlisining réyborn sariyida ötküzülgen. (Erkin)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.