Hashar tügimeyla qalmay sheklimu köpeymekte

• Muxbirimiz gülchéhrening bu heqtiki melumati
• Download story audio

Uyghur élining qeshqer, xoten hemde aqsu qatarliq jayliridiki déhqanlardin hemde munasiwetlik organlardin igiliginimizdek, déhqanlarni mejburiy hashargha tutush yenila éghir derijide mewjut. Bahar pesli yeni Uyghur yézilirida del hasharning ewjige chiqqan peyti.

Xelq hashardin qaxshaydu

Biz nöwette déhqanlarning qandaq hashargha tutuliwatqanliqi heqqide tepsiliyrek melumat élish üchün qeshqer yézilirigha téléfon qilghinimizda, nöwette Uyghur déhqanlarning peqet su insha'ati ishlirila emes, belki her xil türdiki hem xaraktérdiki éghir hashargha mejburliniwatqanliqi melum boldi. Bu heqte bir déhqan kishi qeshqerning her qaysi nahiyiliridiki déhqanlarning qandaq emgekke séliniwatqanliqini sözlep berdi.

Xitay hökümiti yenila heqiqetni yoshurmaqchi

Biz yene bir qanche déhqandin oxshash melumatlargha ige bolghandin kéyin, Uyghur déhqanlirining heqsiz halda xitay köchmenlerning étizlirining parnik qurushqa oxshash türlük emgeklirige mejburliniwatqanliqining seweblirini soriduq. Li xaw yaw isimlik bir yash kadir, "undaq ish yoq, hashar emgikini burunla bikar qilduq" dep emeliy ehwalni yoshurmaqchi boldi, hetta, siler bezi bölgünchi térrorchilarning yalghan uchurigha aldinip qapsiler" dégendek sözler bilen özining bu heqte eng toghra melumat bilen teminliyeleydighanliqini bildürüp ziyaritimizni qobul qildi:

- Bilishimche, xitay hökümiti -2005 yilida hasharni bikar qilimiz dégen, hashar hazirmu barmu? ‏- biz hasharni burunla bikar qilghan, -2005 yilidin burunla tügetken. ‏- Bizning xelqtin igilishimizche, mushu rayonning özide hashar hazirmu barken'ghu, déhqanlar bikargha parnikqa ishlewétiptighu? ‏-he bu mundaq ish, bu dégen hökümetning déhqanlarning kirimini ashurushqa righbetlendurüsh üchün élip bériwatqan parnik qurulushi, déhqanlar özining yerliride parnik qurup köktat térishqa teyyarliq qiliwatidu. Hökümet téxi ulargha iqtisadi yardem ajratti. Yopuqi yoqlarni kéreklik matériyallar bilen teminlewatidu, téxi bajnimu kechürüm qiliwetti. ‏‏- Lékin bizning igilishimizche, déhqanlar özlirining yérige emes köchmen xitaylarning köktat parniklirini qurup bérish ishigha heqsiz mejburliniwétiptighu? bu qandaq ehwal? ‏‏- undaq ish yoq, Uyghur déhqanlar özliri köktat tériwatidu. Hökümet ulargha yardem bériwatidu. ‏- Undaqta hökümet qanche puldin yardem berdi? ‏- bu mundaq, hökümet déhqanlarning özliri az meblegh sélip, köp qismini bankilardin qerz amanet bérishke oxshash usul qollandi, bajlarni 100% kötiriwetti. Siler bezi yalghan geplerni anglap qalghan oxshaysiler. Bu hemmisi mejburlash emes, xata anglap qapsiler. ‏- Undaqta opche emgekke barghanda déhqanlargha heq béremsiler? ‏- heq bérilidu. Héchqandaq emgekke mejburlaydighan ish yoq, silermu bilisiler, bu köp milletlik rayon, silerning qeyerdin bu uchurgha ige bolghanliqinglarni bilmeymen. Lékin méning perizimche, silerning u amérkidimu sherqiy türkistan jumhuriyiti qatarliq térrorchi organlar heriket qiliwatidu, belkim siler shularning tarqatqan yalghan axbaratlirigha aldinip qalghan oxshaysiler. ‏- Yaq biz peqet shu jaydiki yerlik xelqning naraziliq inkasigha asasen silerdin melumat élishqa tirishiwatimiz.

Heqiqet kömülmes

Bizning déhqanlardin igiligen hashar emgikining yenila dawamlishiwatqanliqi shundaqla hashargha tutulghan Uyghur déhqanlarning hetta xitay köchmenlirige ishlewatqanliqidek ehwallar, bu xitay kadir teripidin pütünley inkar qilin'ghandin kéyin, biz yene bashqa déhqanlardin bu xitay kadirning éytqanlirini ispatlashqa tirishtuq.

Xitay kadirning éngidiki kishilik hoquq

Biz qayta yopurgha nahiyisining xitay kadirigha téléfon qilip néme üchün xelqning inkasi bilen hökümetning jawablirining oxshimaydighanliqini sorighinimizda, u hoduqup özining dégenlirini özi inkar qilip, axirida " siler bizning döletning kishilik hoquq ishlirigha arilashmanglar " dégendek sözler bilen ziyaritimizning meqsidini burmilap körsitishke tirishti:

- Méning silerdin sorap baqqum bar, néme üchün amérika bizning döletning kishilik hoquq mesilisige arilishidu ? emeliyette bu jayda xelq bilen hökümetning munasiwiti intayin ittipaq, xelqning siyasitimizge héchqandaq naraziliqi yoq. ‏- Men amérika hökümitige wekillik qilmaymen, men peqet bir xelq'araliq axbarat orginining muxbiri, biz peqet xelqning inkasi bilen hökümetning melumatlirining néme üchün perqliq boluwatqanliqigha jawab almaqchi xalas. ‏- Méningche silerning anglitishinglarning ishenchlikliki yéterlik emes. ‏- Shundaqmu ? undaqta siz bizning anglitishimizni anglaydikensiz‏-de. ‏-He, he ‏- yaq, men anglimaymen. ‏- Undaqta bizning qandaq anglitish bériwatqinimizni némige asasen bahalawatisiz? ‏- men tordin körgen. Siler bizning kishilik hoquq ishlirimizgha ariliship, bizge köp hujum qiliwétipsiler. Töhmet chaplash déyishkimu bolidu. ‏- Undaqta sizningche u jayda kishilik hoquq mewjutmu? ‏- sizningche atalmish kishilik hoquq némini körsitidu ? ‏- mesilen, erkin pikir bayan qilish hoquqi buning bir kichik tarmiqi? ‏- elwette bar, sizmu démokratik dölette, elwette silermu köp sanliqning pikrini élishinglar kérek. ‏-Shundaq bolghanliqi üchün men peqet xelqningla emes, sizningmu pikringizni éliwatimen'ghu ? ‏- bizni eyibleydighan héchqandaq heqqinglar yoq, bir qanche ademlerning pikri bilenla yalghan uchur élan qilsanglar bolmaydu? ‏- undaqta sizning bergen uchuringizmu yalghanmu? ‏- her qandaq jayda oxshimighan pikir mewjut, sizning meqsidingiz néme? ‏‏-peqet heqiqiy axbarat bérish. Men silerning bu radi'oni anglap baqmighan. Silerning ras axbarat bérishinglarghimu anche ishenmeymen. ‏- Undaqta sizning bizge bergen axbaratingizmu yalghanmu ? ‏- lékin siler bashqilarningmu pikrini anglatqan tursanglar. ‏- Shundaq biz bashqilarningmu pikrige hörmet qilimiz, yalghuz sizningla déginingizni anglatmaymiz, mana bu del söz erkinliki. Siz éytqan atalmish kishilik hoquq. ‏‏- Toxtap turung téléfon kélip qaldi.

Bu kadirgha melum organdin chet'el axbarat orginining ziyaritini qobul qilmasliq heqqide buyruq kelgendin kéyin téléfonni qoyiwetti.

Kishilerni heqsiz ishlitish, yaki herqandaq türdiki emgekke mejburlash, kishilik hoquqqa zit mesilidur. Peqet we peqet Uyghur diyaridila éghir halda mewjut bolup kéliwatqan hashar emgiki, Uyghur déhqanlarningla naraziliqini qozghap kéliwatqan mesile bolupla qalmay, dunyadiki kishilik hoquq teshkilatlirimu Uyghurlarning xitay da'iriliri teripidin türlük hashar emgeklirige mejburliniwatqanliqigha diqqet qilmaqta shundaqla xitay hökümitini bu heqte agahlandurmaqta. Shu bésimlar wejidin xitay hökümiti hasharni -2005 yilning axirghiche pütünley bikar qilidighanliqi heqqide wede bergen bolsimu, Uyghur élide hashar hélihem éghir derijide mewjut.

Nöwette Uyghurlarning hashargha mejburlinishi shundaqla buning xitayning iqtisadi, siyasiy meqsetliri yoshurun'ghan Uyghurlarni bésish siyasitining bir wasitisi ikenlikidek bir mesile dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghur teshkilatlirining tirishchanliqi hemde axbarat wastiliri arqiliq dunyagha anglitiliwatqan bir muhim kishilik hoquq mesilisige aylanmaqta. (Gülchéhre)