Xelq'ara kechürüm teshkilati Uyghur yash ösmür nurul islam shérbazni qutquzush chaqiriqi chiqardi

2009 ‏- Yili 12 - öktebir küni, xitay 6 uyghurgha ölüm jazasi 1 ige muddetsiz qamaq jazasi bergen bolup, süret, shu 7 uyghurning biri, ölümge höküm qilinghanlarning qataridiki adil rozi isimlik uyghur yashning sot üstidiki süriti.

"5 ‏- Iyul weqesi" ge bir yil bolay dep qalghan bolsimu, lékin xitay da'irilirining weqege chétilip qolgha élin'ghan Uyghur tutqunlirini sotlash we türlük jazalargha mehkum qilish xizmiti izchil dawam qiliwatidu. 13‏ - April küni aqsu wilayetlik ottura xelq sot mehkimisi "5 ‏- iyul weqesi"ge chétilip qolgha élin'ghan Uyghur yash ösmürliridin nurul‏ islam shérbazni muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilip, uning "5 - iyul weqesi"de "qatilliq yaki qatilliq qilishqa urunush"shundaqla "majiragha küshkürtküchilik qilish jinayiti" sadir qilghanliqini muqimlashturghan idi.

Lékin aqsu wilayetlik ottura xelq sot mehkimisining hökümi xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirida xitay edliye organlirining 5" - iyul weqesi" ge qatnashqanlarni bir terep qilishtiki qanuni étbarigha nisbeten jiddiy ensizlik yaratqan. Merkizi londondiki xelq'ara kechürüm teshkilati seyshenbe küni mezkur dilo toghrisida jiddiy chaqiriqname élan qilip, nurul islam shérbazning adaletsiz sotlan'ghanliqini, xelq'ara jama'etchilikning xitay da'irilirige bésm ishlitip, nurul‏ islam shérbazni xelq'ara qanun ölchimige uyghun halda tekrar sotlashni telep qilishqa chaqirdi.

Chaqiriqnamide, xelq'ara jama'etchilikni Uyghur aptonom rayoni yuqiri sot mehkimisining bashliqi rozi ismayil, teptish mehkimisining bashliqi muhemmet yüsüp we xitay milliy ishlar komitétining bashliqi yang jing qatarliqlargha xet yézip, "nurul‏ islam shérbazning adil sotlanmighanliqini, sotning hökümi ten jazasi astida élin'ghan iqrarni asas qilghan bolushi mumkinlikidin endishe qiliwatqanliqini ipadileshke, da'irilerning xelqara ölchemni asas qilip, nurul islam shérbazni ölüm jazasi bérilmeslik sherti astida tekrar sotlashqa, uning ten jazasi we adaletsiz mu'amilige uchrimasliqigha, özi tallighan adwokatni yallishigha kapaletlik qilishini telep qilish" qa chaqirdi.

Merkizi amérikidiki xelq'ara Uyghur kishilik hoquqi we dimokratiye fondi jem'iyitining tetqiqatchisi zübeyre xanim, aqsu ottura sot mehkimisining qararini tenqidlep, xitay edliye organlirini 5" - iyul weqesi" ge chétishlik dilolarni siyasiylashturush bilen eyiblidi.
 
Nurul‏ islam shérbazning 13‏ - aprildiki soti aran yérim sa'et dawamlashqan. Bu herqtiki xewerlerde uning anisining sotni anglishigha ruxset qilin'ghanliqini, lékin sotning waqti sot échilishning bir kün aldida uqturush qilin'ghanliqini, sotta hökümet teyinligen adwokatning shérbazgha wekillik qilghanliqini ilgiri sürgen.

Xelq'ara kechürüm teshkilati da'irilerning 13‏ - aprildiki sotta ikki sin'alghu körünüshining "jinayi pakit" ornida qobul qilin'ghanliqini tenqidlidi. Sin'alghularning birsi bir top Uyghurning bir kishini uruwatqanliqigha a'it bolup, uningda nurulning bu topning adimi ikenliki yaki uning qolida tash kötürüwalghanliqigha da'ir hichqandaq körünüsh yoqluqini, sinalghuda uning peqet weqe sadir bolghan kochida turghanliqini ilgiri sürgen. Yene bir sin'alghu bolsa, saqchilarning uni weqe sadir qilghan yerge yallap apirip, uning shu yerde özining adem "öltürgenliki"ni iqrar qilghanliqigha a'it idi.

Xitay hökümiti ilgiri5" ‏- iyul weqesi" ge arilashqanlarning qattiq bir terep qilinidighanliqini jakarlap, Uyghur aptonom rayonining her qaysi jayliridiki her derijilik teptish we sot xadimlirigha "5 - iyul weqesi"ge a'it dilolarni qandaq bir terep qilish toghrisida körsetme bergen shundaqla tutqunlarning özi xalighan adwokat teklip qilishini chekligen idi.

Béyjingdiki ismini ashkarilashni xalimaydighan bir kishilik hoquqi adwokati, "5 - iyul weqesi" ge munasiwetlik dilolarning bir terep qilinish usulini tenqidlep, edliye tertipining qandaq ishliniwatqanliqi éniq emeslikini bildürdi.

U mundaq deydu" :rayondiki sotlarning edliye tertipi chékidin ashqan derijide békinme. Biz ularning konkrét edliye tertipi qandaq ishliniwatqanliqini, adwokatlarning ularni qandaq aqlawatqanliqini bilmeymiz. Junggo qanunigha asaslan'ghanda sot ochuq - ashkara bolushi kérek. Eyiblen'güchining xalighan adwokatni teklip qilish hoquqi bolushi lazim. Bu nuqtidin éytqanda, biz u yerdiki edliye tertipining ishlesh usulidin pütünley xewersiz. Eyiblen'güchiler peqet qanundiki belgilimilerge asasen sotlinip, ularning erziyet hoquqi omumyüzlük qoghdalghandila sotning étibari bolidu."

Xitay hökümiti hazirgha qeder ürümchining özide "5 - iyul weqesi" ge baghlap ölüm jazasigha höküm qilghan Uyghurlarning sani texminen 40 etrapida. Lékin da'irilerning Uyghur aptonom rayoni miqyasida qanchilik Uyghurni bu weqege chétip ölüm jazasigha buyrughanliqi yaki türlük qamaq jazalirigha mehkum qilghanliqi melum emes. Zübeyre xanim rayondiki adaletsiz sotlashning xitay hökümiti dawrang séliwatqan "milletler ittipaqliqi"ni ilgiri sürüsh emes, belki öchmenlikni chongqurlashturush roli oynaydighanliqini agahlandurdi.

Nurul‏ islam shiérbaz 2009‏ - yili 5" ‏- iyul weqesi"de qolgha élin'ghanda 17 yashlardiki ösmür idi. U, qolgha élin'ghan deskepki 8 ayni ürümchi shisen tutup turush merkizide ötküzgen bolup, bu yil 2 ‏ - ayda aqsudiki bir tutup turush merkizige yötkelgen. U, bu yil 1 ‏ - ayning 16 ‏ - küni 18 ge kirgen idi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.