Heptilik xewerler (21 - iyundin 27 - iyun'ghiche)

Kelpin nahiyisi tewesidiki bir meschit hökümet teripidin chéqiwétildi

Bir nechche hepte ilgiri Uyghur ili aqsu wilayiti kelpin nahiyisi tewesidiki bir meschit yerlik hökümet teripidin chéqiwétilgen.

 Meschit aqsu wilayiti kelpin nahiyisi yurchi yézisi üstünki qum'ériq kentige jaylashqan bolup, dunya Uyghur qurultiyining bildürüshiche, bu meschit qanunsiz halda sélin'ghanliqi hemde bu yil awghustta xitayning béyjing shehiride ötküzülidighan olimpik yighinini qollaydighan lozunka, pilakatlarni meschit témigha chaplashni ret qilghanliqi seweblik hökümet da'iriliri mezkur meschitni chéqiwétish buyruqi chüshürgen.

Radi'omiz yerlik orunlardin igiligen melumatlargha qarighanda, üstünki qum'ériq kenti tewesidiki bu meschit taghliq mehellige jaylashqan bolup, meschitte köpinche kent tewesidiki asasliq meschitte namaz oqushni ret qilghan yashlar topliship namaz oquydighan bolup, mana bu mezkur meschitining chéqilishidiki bir seweb iken.

Qum'ériq kenti kadirining radi'omizgha bildürüshiche, bu meschit qanunsiz sélin'ghan  bolghachqa,  bumu mezkur meschitning chéqiwétilishidiki seweblerning biri iken. 

Yaponiye herbiy paraxoti ikkinchi dunya urushidin kéyin tunji qétim xitaygha qedem basti

Yaponiye herbiy paraxoti, 24 iyun seyshenbe küni xitayning gu'angdung ölkisidiki jenjyang portigha kirgen bolup, bu yaponiye herbiy paraxotining ikkinchi dunya urushidin kiyin  tunji qétim xitay portigha kirishi bolup hésablinidu.

Emma oxshimaydighan yéri, yaponiyining mezkur herbiy paraxotida  bu qétim élip kélin'gini qoral  -  yaraq emes belki, ediyal, chédir öy we dora  -  dora - dermek qatarliq yardem esliheliri bolup,  paraxot, sichüende yer tewresh apitige uchrighanlargha yardem bérish meqsitide xitaygha kelgen.

Tarixiy weqeler seweblik yaponiye herbiy paraxotining xitay térritoriyisige qedem bésishi xitay jem'iyiti üchün sezgür bir mesile bolup,  aldinqi ayda yaponiye herbiy paraxotining xitaygha yardemge kélidighanliq xewiri xitay intérnét sehipiliride naraziliq peyda qilghan idi.

Yawropa parlaménti aldida erkinlik mesh'ilini yetküzüsh pa'aliyiti ötküzüldi

Bu hepte jeryanida yene, gérmaniye, en'gliye,  yaponiye, shwétsiye qatarliq döletlerning paytexti we bir qisim muhim sheherliride xitay olimpik mesh'ilining Uyghur élidin ötküzülgenlikige naraziliq bildürüsh namayishi we erkinlik mesh'ilini yetküzüsh pa'aliyetliri ötküzüldi.

D u q re'isi, Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye qadir xanim bashchiliqidiki ezalar  bélgiyining brussél shehirige jaylashqan yawropa parlaménti aldida erkinlik mesh'ilini yetküzüsh pa'aliyiti ötküzdi.

Yawropa parlaméntining aldida élip bérilghan  namayishqa  yawropa parlaméntining ezaliri, yawropadiki ammiwi teshkilatlar we yawropadiki bir qisim döletlerdin kelgen Uyghurlar bolup  200 etrapidiki kishi qatnashqan we béyjing olimpik mesh'ilining Uyghur élidin ötküzülishige naraziliq bildürgen hemde xitayni kishilik hoquq depsendichilik bilen eyibligen.

Xitayning sh t küchlirige qarshi olimpik bixeterlik tedbirliri mutexessislerde guman qozghidi

Xitay hökümiti olimpik musabiqisining bixeterliki üchün olimpik musabiqisi ötküzidighan asasliq meydanning etrapigha  orunlashturulghan bashqurulidighan bomba we shuninggha alaqidar her xil bixeterlik tedbirliri mutexessislerning tenqidige uchridi.

Xitay hökümiti béyjing olimpik musabiqisining échilish we yépilish murasimi ötküzülidighan asasiy tenterbiye meydanining etrapigha orunlashturghan bashqurulidighan bomba jazisi, sherqiy türkistan küchlirining yaki atalmish melum bir térrorchi teshkilatning olimpik mezgilide hawa hujumi élip bérishigha qarshi qoghdinish meqsitide qurulghanliqini ilgiri sürmekte.

Fransiye axbarat agéntliqining bu heqtiki bir xewiride körsitilishiche, yerdin hawagha qoyup bérilidighan "qizil bayraq 7 tipliq" bashqurulidighan bombilar béyjingning shimalidiki "qush uwisi" yaki xitay tilida nyaw wo, dep atilidighan asasi tenterbiye meydanining texminen bir kilométir jenubigha orunlashturulghan.

Fransiye axbarat agéntliqining xewiride bu hadisini xitay da'irilirining sherqiy türkistan teshkilatlirigha da'ir yéqinqi bayanatlirigha baghlap, xitayning Uyghur élide sherqiy türkistan küchlirining 4 guruhini pash qilghanliqini élan qilghanliqini, ularning ichidiki 2 guruhni olimpik yighinigha hujum qilishni pilanlighan, dep jakarlighanliqini ilgiri sürgen.

Lékin amérikidiki xitay mulahizichi lyu shawju sherqiy türkistan teshkilatlirining olimpik yighinigha hujum qilish niyiti barliqigha guman bilen qaraydighan xitay siyasiy  tehlilchilirining biri bolup,  u, xitay hökümitining bu xilidiki bixeterlik tedbirlirini chüshinishke bolidighanliqini, emma xitay hökümitining bundaq mesilide aghzigha kelgenni jöylümesliki kéreklikini körsetti we " sherqiy türkistanchilar olimpik meydanigha hujum qilish, bashqurulidighan bomba bilen zerbe bérish iqtidarigha ige bolmayla qalmay, hujum qilish niyitimu bolmisa kérek. Da'iriler olimpikning bixeterlikini qoghdashni bahane qilip, nurghun eski ishlarni qilmaqta", dep körsetti.

Washin'gtondiki xitay elchixanisi aldida erkinlik mesh'ilini yetküzüsh namayishi ötküzüldi

26 ‏ -  Iyun chüshtin kéyin washin'gtondiki xitay elchixanisi aldida erkinlik mesh'ilini yetküzüsh namayishi ötküzüldi. Namayishni teshkilligüchilerning bildürüshiche, namayishni teshkilleshtin meqset, xitay hökümitining Uyghur élide yürgüzüwatqan basturush siyasiti we kishilik hoquq depsendichilikige nisbeten xelq'ara jem'iyetning diqqitini qozghash üchün iken.

Namayish shu jay waqti chüshtin kéyin sa'et ikkide xitay elchixanisi aldida bashlandi. Namayishni dunya Uyghur qurultiyining chaqiriqi bilen amérika Uyghur birleshmisi teshkilligen bolup, namayishqa xelq'araliq teshkilatlardin xelq'ara kechürüm teshkilati ezaliri, chégrisiz muxbirlar teshkilati ezaliri, amérikida yashawatqan bir qismi Uyghurlardin bashqa amérikida pa'aliyet élip bériwatqan xitay kishilik hoquq pa'aliyetchiliri we démokratiyini yaqilighuchi xitay teshkilatlirining ezaliri bolup, 150 ke yéqin kishi qatnashti.

Namayishta xelq'ara kechürüm teshkilati asiya bölümining diréktori t kumar, chégrisiz muxbirlar teshkilati washin'gton bölümining diréktori lusi morillon xanimlar sözge chiqti we bu yil awghustta  xitayda élip bérilidighan  olimpik yéqinliship kéliwatqan bolsimu, xitayda insan heqlirining oxshash nisbette depsende qiliniwatqanliqini  hemde bu xil basturushlarning Uyghur élide téximu éghir ikenlikini körsetti.

Xitay ilgiri xelq'ara jem'iyetke bergen, axbarat erkinlikini qoyuwétish, kishilik hoquq xatirisini yaxshilashtin ibaret wedilirining birsigimu emel qilmighanliqini tenqid qilghan lusi xanim bu "xelq'ara olimpik komitétining eng chong meghlubiyiti"  dédi.

Namayishta yene, xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi yang jiyenli we xitay démokratlardin chen ming we wang jün qatarliqlar söz qildi we xitay kommunist hakimiyitining Uyghur ili we tibetlerde élip bériwatqan kishilik hoquq  depsendichiliklirini eyiblidi.