Hindistan bilen xitayni sélishturup körüng

Hindistan bash ministiri manmohan singh we xitay muawin tashqi ishlar ministiri day binggo 2007 - yili 20 - aprildiki söhbette.

Xitay bilen hindistan otturisida tibet mesilisi bar, bu arunachal mesilisini öz ichige alidu؛ hindistan bilen pakistan otturisida bolsa keshmir mesilisi bar, bu mesile yene aqsaychin mesilisi arqiliq xitaygha taqilidu. Bu üch dölet otturisidiki chégra mesililiri jiddiyleshkende, burun urush yüz bergen, hel bolmighan. Hazir bu üch döletning hemmisi atom qorallirigha we bashqurulidighan bombigha ige. Bular yéqinqi yillardin buyan chégra mesilisini söhbet bilen hel qilish üchün térishiwatidu, lékin téxiche héchqandaq kélishim hasil bolmidi. Mesile pat pat jiddiyliship qalidu.

Hazir xitaymu, hindistanmu iqtisadini téz tereqqi qilduruwatidu, alem boshluqi penlirini tereqqi qildurushtimu ilgirilesh téz. Xitay hindistanning chégradiki herbiy herikitini alem boshluqidin közitip toralisa, hindsitanmu xitayning chégradiki herbiy herikitini alem boshluqidin közitip turalaydu. Éghir ziddiyet ichide turghan xitay bilen hindistanning dölet ichidiki ehwalida qandaq perqler bar?

29 ‏- Yanwar 'boshün tor géziti' de, xitaydiki musteqil yazghuchi wang lishyung ependining hindistanni ziyaret qilghandin kéyin yazghan 'hindistan yaxshimiken yaki xitaymu?' dégen maqalisi élan qilindi.

Aptor maqalisini mundaq dep bashlaydu: men tonuydighan birsi hindistanni ziyaret qilghandin kéyin yazghan maqaliside 'yéngi déhlining eng awat bazirini bizning béyjingdiki wangfujing bazirigha emes, belki jenubtiki her qandaq bir ottura hal nahiyining qalaymiqan bazirighimu sélishturghili bolmaydiken' dep yazghan idi. Uning teswirlishiche, hindistanning paytextidiki birdinbir poyiz istansisi hem addi, hem paskina, hem qalaymiqan, xitayning 50 ‏ - yillardiki poyiz istansiliridinmu set iken. Hnidistanda ammiwiy sorunlarning bashqurulushi we esliheliri, méhmanxanilardiki shamaldurghuchlarning ebgaliqi, xitayning medeniyet inqilabi dewridiki ehwaligha oxshap kétidiken.

-- U barghan hindistan'gha menmu bardim,‏ - ‏ dep bayanini dawamlashturidu aptor, ‏ - ‏ u ziyaret qilghan jaylarni menmu ziyaret qildim. U hindistanda körgen qelenderlerni, namrat - ghurubalarni, exletlerni menmu kördüm. Bir qarashta hinidstanning zamaniwiylishshi xitaygha yetmigendek tursimu, emma taza chöküp uqqandin kéyin, men xitaydin pexirlenmidim.

'Hindistan yaxshimiken yaki xitaymu?' dégen bu maqalide mundaq dep bayan qilinidu: men hindistanda poyizlarning biket yoq jaylardimu toxtap, telep qilghan yoluchini chüshürüp qoyup yaki topliship turup qol kötürgen kishilerni élip mangghanliqini, hetta her bir poyizda bélet telep qilmaydighan orunduqsiz wagundin bir nechchisi barliqinimu kördüm. Bu, 'zamaniwiylashqanliq' bolmisimu, emma insanperwerlik jehettin méni qattiq tesirlendürdi.

Hinidstanda pütün xelq pulsiz dawalinidiken. Emma xitayda bir adem éghir késelge gériptar bolsa, pütün a'ilisi iqtisadiy jehettin tügishidu. Xitayda mutexessisler 'bizde adem köp, pulsiz dawalashni yolgha qoyghili bolmaydu' dep ispat béripla turidu. Emma men öz közüm bilen kördümki, nopusi xitay bilen anche chong perqlenmeydighan, belki xitaydin namrat hindistanda bar ewzellik xitayda hergiz yoq.

'Hindistan yaxshimiken yaki xitaymu?' dégen bu maqalide mundaq dep bayan qilinidu: hindistanda gézit chiqirish, kitab neshr qilish erkin iken. Emma xitayda uchur wastilirini hökümet kontrol qiliwalghan. Hindistanda intérnétning omumlishishi xitaydikichilik bolmisimu, emma hinidstanda, xelqning pikir erkinlikini tosash üchün hökümet orunlashturghan 'ot tosaq' yoq iken.

Hindistan jem'iyitide ijtima'i teshkilatlar nahayiti köp iken. Ularning hemmisi tizimgha aldurup qurulghan qanunluq teshkilatlar iken. Hindistanda mehelle jem'iyetliri nahayiti tereqqi qilghan, emma xitayda xelq tizimgha aldurup teshkilat qursa, u hökümetning ézishidin, qaqti - soqti qilishidin hergiz qutulalmaydu.

'Hindistan yaxshimiken yaki xitaymu?' dégen bu maqalide mundaq dep bayan qilinidu: hindistanda gerche sheherlerning qurulushi nachar, qalaymiqan, hetta meynettek körünsimu, emma hinidistanda hökümet xelqni öy - zéminidin mejburiy köchüriwetmeydiken. Hinidistanda dölet puqralirini xalighanche qaqti - soqti qilidighan 'sheher bashqurghuchilar' yoq. Hinidistanning yézilirida oqughuchilarni mektep aptomobilliri öyliridin élip kétip yene ekilip qoyidiken. Emma xitayning sheherliridimu oqughuchilar bundaq teminattin behriman bolalmaydu.

Men hindistanda ikki ay sayahet qilidim, bu jeryanda öz - ara waqirap tilliship, mush étishiwatqan ademlerni körmidim. Saqchilarning adem urghinini körmidim. Ashkara lökcheklik qiliwatqanlarni körmidim. Diniy merkezlerni ziyaret qiliwatqan, öz ixtityari bilen yollarni yasap qoyuwatqan ademlerni köp kördüm. Hinidistanliqilar puli bar baydek körünmisimu, emma ularning meniwiy turmushi nahayiti bay iken.

'Hindistan yaxshimiken yaki xitaymu?' dégen bu maqalide yene mundaq dep bayan qilinidu: manga eng chongqur tesir qilghini shuki, yurtidiki azapqa chidimay qéchip chiqqan yüz minglighan tibetlerni hindistan qoynigha aptu. Ularni turalghu, ma'arip we parawanliq bilen teminleptu. Tibetlerning öz jem'iyetlirini qurup, öz medeniyitini tereqqiy qildurushigha yol échip bériptu. Emma men xitayda, jénini alqinigha élip qoyup chégridin qéchip, xelq'ara qa'ide buyiche panahliq tilep kelgen shimaliy koriyiliklerni tutup baghlap qayturup, biwaste ölümge yollap bérip turghanni körüp turuwatimen. 'Hindistan bilen xitayning qaysi yaxshiken ? özingiz sélishturup körüng.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.