Xitay béyjingda ikkinchi qétimliq “Shinjanggha yardem bérish” xizmet yighini achti

Shinxu'a agéntliqining xewirige asaslan'ghanda, bu qétimqi yighin'gha xitay dölet re'isi xu jintaw biwasite qatnashmighan bolsimu, emma testiq sözi ewetip, yardem bérish xizmitining netijisining körünerlik bolghanliqini mu'eyyenleshtürgen hemde “Shinjanggha yardem bérish xizmitini omumiy yüzlük emelge ashurup, tiriship puxta ünüm qazinish lazim” dep tekitligen.

Xitay merkiziy hökümitining béyjingda échilghan 2-qétimqi xizmet yighinigha xitay kompartiyisi merkiziy komitéti siyasiy byurosining ezasi, mu'awin bash ministir li kéchang, siyasiy qanun komitétining sékrétari jow yongkang qatarliqlar qatniship söz qilghan hetta Uyghur aptonom rayoni partkomining sabiq sékrétari wang léchu'enmu yighin'gha qatniship, riyasetchilik qilghan.

Amérikidiki siyasiy pa'aliyetchi ilshat hesen ependi 2-qétimliq “Shinjanggha yardem bérish xizmet yighini” heqqide öz köz qarashliri we bahasini otturigha qoyup, xitay merkiziy hökümiti 1-qétimliq “Shinjang xizmet yighini” ni 5-iyul ürümchi weqesining bir yilliqi toshush harpisida achqan bolsa, 2-qétimliq mezkur yardem bérish xizmet yighini 5-iyulning 2 yilliq xatirisige az qalghan künlerde shuningdek yene Uyghur élining etrapidiki bir qatar xelq'ara we rayon xaraktérlik weziyetler, jümlidin ottura sherqtiki démokratik heriketler yüz bergen, xitayning özidimu yasimen güli inqilabliri chaqiriqliri dawamlashqan peytte achqanliqini otturigha qoydi. U sözide yene bu yighinning yéqinda amérikida sherqiy türkistan Uyghur aliy kéngishi échilghan waqittin anche uzun ötmey ötküzülgenlikini eskertti.

Xewerdin melum bolushiche, yighin'gha merkez we 19 ölke hem sheherning mes'ulliri shuningdek bir qisim shirketlerning wekillirini öz ichige alghan 300 etrapida kishi qatniship, özlirining xizmet netijiliri we tejribe-pilanlirini muhakime qilghan.

Shinxu'a'ing xewer qilishiche, 27-29-may künliri dawamlashqan ikki künlük yighin asasliqi xitay merkiziy hökümitining yardem bérish nami astida bir yildin buyan Uyghur élide élip barghan pa'aliyetliri we xizmetlirini xulasilesh we tejribe sawaqlirini yekünlep, yéngi istratégiyilik pilanlirini tüzüsh hem otturigha qoyushqa qaritilghan. Xitay rehberliri sözliride yardem bérish xizmitining ünümining zor bolghanliqini körsitip, buningdin kéyin bu pilanini téximu téz sürette kéngeytish we rawajlandurushni telep qilghan. Siyasiy analizchi ilshat hesen ependining qarishiche, yighinda xitayning dölet amanliqi, bixeterlik we qanun sahesige rehberlik qilidighan jow yongkang we Uyghur aptonom rayonining sabiq partkom sékrétari wang léchu'en qatarliqlarning muhim orunni igilishi xitayning Uyghur éligha bolghan kontrolluqini yenila kücheytishtin waz kechmigenliki, yardem bérish nami astida Uyghurlarning naraziliqlirini tinchitishni muhim kün tertipke qoyuwatqanliqini körsitidighanliqini tekitlidi.

Xitay merkiziy hökümiti birinchi qétimliq “Shinjang xizmet yighini”din kéyin, wang léchu'en élip kétilip, uning ornigha jang chünshen qoyulup, bir qatar özgirishler élip kélin'genliki melum. Jang chünshen az sanliq millet oqush püttürgen oqughuchilirini ishqa orunlashturush, turmush parawanliqini kapaletke ige qilish, téz süretlik halqima tereqqiyatni ilgiri sürüsh dégendek sho'arlarni tekitligen bolsimu, emma hazirghiche qosh tilliq ma'arip nami astida élip bériliwatqan yekke tilliq, yeni xitay tilliq ma'arip siyasitige özgertish kirgüzmidi. Qosh tilliq ma'arip nami astida Uyghur tilining hökümet, ma'arip sahesidin siqip chiqirilishi Uyghurlarning izchil naraziliqini qozghap kéliwatqan mesile idi. Ilshat hesen ependi özining jang chünshenning mundaq islahat qilmaydighanliqigha ishinidighanliqini, jang chünshen dewridimu oxshashla Uyghur tilining pütünley dégüdek hemme sahedin qoghlap chiqiriliwatqanliqin tekitlidi. Ilshat ependining qarishiche, jang chünshen wang léchu'en dewride bashlan'ghan Uyghur qizlirini ichkirige yötkep ishlitishning ornigha ularni Uyghur élining özidiki zawut-fabrikilarda ishleshke özgertish qedimini basmasliqi mumkin.

Ilshat hesen ependi sözide yene xitay rehberlirining qeshqer alahide iqtisadiy rayonining tereqqiyatini téximu ilgirilitishke a'it qarashlirigha baha bérip,  Uyghurlar eng zich olturaqlashqan qeshqer shehirining chéqilip, u yerdiki Uyghurlar köchürülüp, kelgüside ularning ornigha xitay nopusi orunlashturulidighanliqini tekitlidi.

U yene xitayning qeshqerni gherbtiki shénjén qilip qurush arqiliq bu jayni ichkiri xitay bilen oxshash xitaylar köp sanliqni igiligen sheherge aylandurush süritini tézlitiwatqanliqi, buning Uyghur medeniyet böshüki qeshqerning axirlishishidin dérek béridighanliqini körsetti.

Ilshat ependining qarishiche, xitay merkiziy hökümitining bu qétimliq yighini yene ichki mongghuldiki oqughuchilarning naraziliq heriketliri ewjige chiqqan peytke toghra kelgen bolup, da'irilerning bu heriketning Uyghur éligha kéngiyip kétishidin endishe qilishida shek yoq.

Xitay merkiziy hökümitining 2-qétimliq shinjanggha yardem bérish xizmet yighinida konkrét qandaq qararlar qobul qilin'ghanliqi hazirche namelum. Biraq, ikki künlük yighinda buningdin kéyinki xizmet we pilanlarni emelge ashurush süritini téximu tézlitish hem ötken bir yilda igilen'gen tejribe-sawaqlar muzakire qilinip, yéngi istratégiyilik pilanlarning otturigha qoyulghanliqi nezerdin yiraq emes.