1941 - Yili brést sépilini qoghdashta Uyghurlarmu qehrimanliq körsetken

Maqale aptori brést sépilini qoghdashqa qazaqistanliqlarningmu öz töhpisini qoshqanliqini éytip kélip, bu tarixni üginishte bezi aydinglashmighan mesililerning mushu kün'giche mewjutliqini, buni üginishning hazirqi tarixchilarning muhim wezipisi ikenlikini otturigha qoyghan. “Bu, ölgenlerge emes! tiriklerge kérek!” dégen chaqiriq bilen köpchilik oqurmenlerge murajet qilghan leyla exmetowa tarixtiki “Aq daghlar” ni tolturushqa, eyni tarixni tikleshni ilgiri sürgen. U 1939 - we 1940 - yilliri qazaqistanning barliq wilayetliridiki herbiy komissariyatlardin qizil armiye sépige chaqirtilghan 456 kishining tizimini bergen bolup, ularning makan jayi, qachan we qeyerdin chaqirtilghanliqi, qoralliq küchlerning qaysi türide, qandaq lawazim we unwanlarda xizmet qilghanliqi, ölgenliki yaki tirik qalghanliqi we bashqilar heqqide melumatlar körsitilgen. Uning éytishiche, bu tizimdikiler shu peytte neq brést sépilida bolghanlar hem mushu yilning 22 - iyun künigiche éniqlan'ghanlar bolup, tizimgha kirmey qalghanlar yene köp iken. Mesilen, tizimgha peqet biwasite brést sépilidikiler kirgen bolup, uning etrapidiki rayonlarda heriket qilghan qisimlardiki jengchilerning isimliri kirgüzülmigen.

Tarixtin melumki, brést sépili deslepki qétim 1939 - yilning 2 - séntebir küni fashist basqunchilirining hujumigha uchrap, uni polsha armiyisining jengchiliri qoghdighan hem shu waqitta ular qehrimanliqning ajayip ülgisini namayish qilghan idi. Gitlér gérmaniyisining musteqil polsha jumhuriyitige bésip kirishi bilen bashlan'ghan 2 - dunya urushi peqet 1945 - yilning 1 - séntebir küni tamamlandi. Urushning deslepki waqitlirida gérmaniye sowétler bilen ittipaqliship, polsha eskerlirining brést sépilidiki qarshiliqini bésishqa kirishken idi. Shu yilning 22 - séntebir küni sépil qoghdighuchiliri bilen küch élishalmighan gérman eskerlirige qizil armiye qoshunliri yardemge kelgen hem gérmaniye hökümiti sheherni qizil armiye qoligha tentenilik halda tapshurup bergen. Amma polyaklar düshmenning nechche qétimliq qattiq hujumlirini qayturup, her qachanda esirge bérilish teklipini ret qilip kelgen. Amma adem sani we téxnika jehettin intayin üstün bolghan düshmen netijide qorghanni alghan. Köpligen polsha ofitsérliri we jengchiliri qurban bolghan we esirge élin'ghan bolup, tirik qalghanlar türmilerde azablan'ghan we étip tashlan'ghan idi. Polyaklar üstidin élip bérilghan qirghinchiliq heriketlirini gérmaniye emelge ashurghanmu yaki sowét ittipaqi emelge ashurghanmu dégen mesile etrapida mushu kün'giche talash - tartishlarning mewjut ikenlikini éytish kérek.

Gérman fashistlirining brést sépiligha qilghan hujumi 1945 - yilning 22 - iyuni küni tekrarlandi. Bu qétimda uni qoghdash emdi qizil armiye jengchiliri zimmisige chüshken idi. Sheher tuyuqsiz qattiq bombardiman'gha uchrap, desleptila intayin köp sanda eskerler we tinch ahale qurban boldi. Melumatlargha qarighanda, urush bashlan'ghanda sépilda 15 ming sowét jengchisi hem ularning a'ililiri bolghan. Deslepki jenglerdila köpligen eskerler we herbiy üsküniler ujuqturulghan, eskerlerning beziliri bolsa qorshawni buzup chiqqan, köp sanda adem esirge chüshken bolup, sépilda ottura hésabta 3,5 - 4 ming jengchi qalghan idi. Düshmen küchi bolsa ulardin on hesse artuq bolghan. Brést qoghdighuchiliri ta awghust éyighiche, bezi melumatlar buyiche noyabir aylirighiche qarshiliq körsetken. 29 - We 30 - iyun künliri mabeynide fashistlar ayroplandin sépilgha 500 we 1800 kilogramliq éghir bombilarni tashlighan.

Sépilni qoghdashqa qatnashqan jengchiler ichide 30 din oshuq millet wekilliri bolup, 200 ge yéqini jengchi ordén we médallar bilen mukapatlan'ghan idi. Sépil qoghdighuchiliri ichide Uyghurlarmu bolghan. L.Exmetowaning maqaliside asasiy jehettin almata hem taldi - qorghan wilayetlirige qarashliq yézilardin armiye sépige chaqirtilghan 20 din oshuq Uyghurning ismi bérilgen. Mesilen, emgekchi - qazaq nahiyisining teshkensaz, kök - töpe, janashar we sadir yéziliridin jalamof imer, sopiyéf ablehet, hoshurof sawut we niyazof mexset, chilek nahiyisining bayséyit yézisidin ablabof zohrulla, iminof hézim, sopiniyazof sadir, hemrayéf mira, yüsüpof mijit, qariyotiliq alayéf rozaxun, maliwayliq jelilof ghénaxun, shundaqla taldi - qorghan wilayitining yarkent shehiridin jelilof exmet, islamof abdulla, turdiyéf muhemmet, Uyghur nahiyisining tügmen yézisidin zlawdinof jalal we bashqilar brést sépili üchün bolghan jenglerde qurban bolghan, beziliri bolsa qorshawni buzup chiqip, hayat qalghan. Shuni alahide tekitlesh lazimki, Uyghurlarmu brést sépili üchün bolghan jenglerde qehrimanliqning ülgisini körsetkendur. Mesilen, almata wilayitining emgekchi - qazaq nahiyisige qarashliq köktöpe yézisining turghuni kamalof iminaxun 1921 - yili tughulghan bolup, 1940 - yili armiye sépige chaqirtilghan. 125 - Atquchilar polkining qatardiki jengchisi kamalof i. Urushning birinchi küni qolidiki granat bilen düshmen tankisi astigha özini tashlap, uni köydürüwetken. Eyne shundaq qehrimanlarning tizimini éniqlash we ularni dayim eslesh bügünki ewlatlarning muqeddes wezipisidur.