Xitay hökümiti ilham toxtining a'ile ezalirining béyjingdin ayrilishigha yol qoymidi

2009-Yili 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin, “Uyghurbiz” tor békitining sahibi, béyjing milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxti ependi, hökümet da'iriliri teripidin weqede qutratquluq qilghan dep eyiblinip, nezerbend qilinip, uning béyjingdin ayrilishigha yol qoyulmighan idi. Tünügün ilham toxti ependi radi'omiz ziyaritini qobul qilip, bu yil amérikigha oqushqa kelmekchi bolghan qiziningmu béyjingdin ayrilishigha yol qoyulmighanliqini bildürdi.

Béyjing milletler uniwérsitétining iqtisad penliri dotsénti ilham toxti ependi, özining Uyghurlarning nöwettiki ehwali heqqide yézilghan ötkür pikirlik yazmiliri bilen xitaydila emes, belki xelq'ara metbu'atlardimu tonulghan Uyghur ziyaliylirining biri. 2005-Yili ilham toxti ependi teripidin qurulghan xitay tilidiki Uyghurbiz tor békiti hem Uyghurlar teripidin qurulghan bashqa nurghunlighan Uyghur tor betliri birnechche yildin buyan Uyghur medeniyiti hem Uyghurlarning nöwettiki ehwalini dunyagha tonutushta töhpe qoshup kelgen idi.

Ilham toxti ependi “Uyghurbiz” tor békitide élan qilghan, xitayning Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan milliy siyasiti, Uyghurlarning aptonomiye hoquqi mesilisi heqqidiki maqaliliri, shundaqla uning chet'el agéntliqlirining ziyaritini qobul qilip, eyni chaghdiki Uyghur aptonom rayon da'irilirini eyibligenliki seweblik, u xitay hökümiti teripidin köp qétim agahlandurulghan idi.

Bolupmu, 2009-yili yüz bergen 5-iyul ürümchi weqesidin kéyin, ilham toxti ependi béyjingda köp qétim nezerbend astigha élinip, üzlüksiz nazaret astida turuwatqan idi.Da'iriler resmiy uqturush chiqirip, uning herqandaq ilmiy pa'aliyetler yaki bashqa sewebler bilen chet'ellerge chiqishi hetta öz yurtigha tughqan yoqlashqa bérishinimu chekligen idi.

Tünügün radi'omiz ziyaritini qobul qilghan ilham toxti ependi, yéngi yil kirgendin buyan özining yene nezerbend astigha élinip, birnechche kün ilgiri öyige qayturulghanliqini, shundaqla a'ile boyiche nazaret astigha élinip, a'ile ezaliriningmu béyjingdin ayrilishi cheklen'genlikini bildürdi.

Ilham toxti ependi sözide bu yil 1-ayning axiri amérikigha oqushqa chiqmaqchi bolghan qizining ayropilan bélitini élip bolghandin kéyin, tuyuqsiz uqturush qilinip chet'elge chiqishtin tosup qélin'ghanliqini bayan qildi.

Ziyaritimiz axirida ilham toxti ependi özining dölet amanliqini qoghdash xadimining nazariti astida muxbirning ziyaritini qobul qiliwatqanliqini bildürüp, yéqindin buyan uning barliq heriketlirining yene bir qétim qattiq nazaret astigha élin'ghanliqini bildürdi.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, bultur xitay kishilik hoquq pa'aliyetchisi lyu shawbogha nobél tinchliq mukapati bérilgendin buyan, xitayda démokratik idiyidiki ziyaliylargha qaritilghan bésim hem nazaret téximu kücheytilgen. Bolupmu, ilham toxti, xada, wo'isér qatarliq xitay bolmighan millet ziyaliylirigha qaritilghan nazaret téximu küchlük boluwatqan bolup, ularning xitay ichidiki normal pa'aliyetlirimu qattiq cheklenmekte iken.