Türkistan islam partiyisi xoten nawagh we qeshqer yéngi bazar weqelirige mes'ul ikenlikini élan qildi

Bayanatta bildürüshiche muhemmed éli hijret zéminida. 2011-Yili awghust.

Türkistan islam partiyisining tor arqiliq tarqitilghan mezkur wide'osi buningdin ikki hepte burun élan qilin'ghan bolsimu, lékin mezkur wide'o in'gilizchigha terjime qilinip, charshenbe küni amérikidiki mexsus jihadchi guruhlarni we tor betlirini nazaret qilidighan “Xelq'ara térrorluqqa qarshi izdinish we tetqiqat guruppisi” ning torida élan qilin'ghan. Analizchilar, wide'o türkistan islam partiyisining bazisida élin'ghanliqi we bu bazining pakistanda ikenlikini ilgiri sürmekte.
On minut 44 sékunt uzunluqtiki wide'oda türkistan islam partiyisining rehbiri abdushükür damolla söz qilip, xitay hökümitining Uyghur siyasitini tenqid qilghan. Abdüshükür damolla xitayning sherqiy türkistan musulmanlirini milliy kimlikidin waz kéchishke mejburlawatqanliqini eskertip, xitayning diniy , “Qosh tilliq ma'arip”, Uyghur emgek küchlirini ichkirige yötkesh, pilanliq tughut, köchmenler we tebi'iy bayliqlarni échish siyasitini tenqidleydu. Bu yil iyuldiki xoten we qeshqer yéngi bazarda yüz bergen hujum qilish weqeliri xitay hökümitining Uyghurlargha salghan her xil zulumigha qarshi öch élishni meqset qilghanliqini ilgiri sürgen.

Bu türkistan islam partiyisining, xitay we Uyghur élide yüz bergen hujum qilish weqelirige mes'ul ikenlikini tunji qétim élan qilishi emes. Mezkur organ 2008‏-yili béyjing olimpik musabiqiside hujum qilish herikiti élip baridighanliqini élan qilip, xelq'ara axbarat wasitilirining diqqitini qozghighan idi.

Lékin, xitayning nawagh we yéngi bazar weqelirining heqiqiy ehwaligha da'ir tepsilatlarni yoshurup, axbarat wasitilirige türlük cheklimilerni qoyushi chet'eldiki Uyghur teshkilatlirida, xelq'ara kishilik hoquq organlirida we közetküchilerde bu ikki weqening heqiqiy ehwali heqqide türlük gumanlarni qozghighan. Béziler türkistan islam partiyisining mewjutluqi shundaqla uning emeliy küchige guman bilen qaraydighanliqini ilgiri sürgen idi. Biraq dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat merkizining tetqiqatchisi ümid agahi türkistan islam partiyisi heqqide toxtilip, mezkur partiye jiddiy mu'amile qilishqa tégishlik “Jihadi” heriket ikenlikini bildürdi.

Xitay hökümiti qeshqer “Yéngi bazar weqesi” ni peyda qilghan Uyghur pida'iylirining rehbiri memtili tiliwaldining sherqiy türkistan islam partiyisi bilen alaqisi barliqini élan qilip, uning pakistanda terbiye alghanliqini ilgiri sürgen. Memtili tiliwaldi “Yéngi bazar weqesi” yüz bérip 3‏-küni xitay amanliq küchliri bilen qeshqer seher sirtida yüz bergen qonaqliqtiki toqunushta öltürülgen idi.

Türkistan islam partiyisi tarqatqan wide'ogha yene, memtili tiliéwaldining 2006‏-yili pakistandiki bazida chékilgen wide'o körünüshi we uning bir pida'iy bilen chélishiwatqan chélish meydanining körünüshi kirgüzülgen. Wide'oda abdüshükür damolla yéqinqi yillarda yüz bergen Uyghur élidiki bezi weqelerni tilgha élip, xitay da'irilirining semen yoli weqesi, yaman yar weqesi, xoten choqur baziri musulmanlar ayallar namayishi we aqsu igechi weqesi qatarliq jihadi heriketlerdin ibret almighanliqini eskertidu.

Dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat merkizidiki ümid agahi xitay da'irilirini agahlandurup, eger ular Uyghurlarning erkinlikini dawamliq kontrol qilip, ulargha chiqish yoli bermise, buning Uyghurlarni qoralliq küresh yoligha méngishqa mejburlaydighanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti mezkur wide'ogha hazirgha qeder inkas qayturmidi. Xitay tashqi ishlar ministirliqi bayanatchisi lyu wéymin chet'el muxbirlirigha wide'o we wide'odiki mes'uliyetni t i p ning üstige alghanliqigha da'ir uchurlardin melumati yoqluqini bildürgen. Lékin birleshme agéntliqining bu heqtiki xewiride lyu wéymin eskertip, atalmish bölgünchilerning “ Junggo chégrasida wehshiyane zorawan térrorluq heriketlirini élip bériwatqanliqi, buning junggoning milletler ittipaqliqi, rayonning tinchliqi we muqimliqigha éghir buzghunchiliq qiliwatqanliqi” ni ilgiri sürgen. “Junggoning térroluqqa qarshi xelq'ara hemkarliqni kücheytishni xalaydighanliqi” ni bildürgen.

Lékin, muhajirettiki bezi xitay öktichiler xitayning térrorluqqa qarshi turushni bahane qilip, Uyghurlargha yürgüzgen diniy, siyasiy jehetlerdiki basturush, medeniy, iqtisadi we ijtima'iy jehetlerdiki kemsitish siyasiti Uyghurlarning qarshiliqini kücheytiwatqanliqida hempikir. Xitay öktichilirining amérikida neshr qilinidighan “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependi bu qarashtiki xitay ziyaliylirining biridur. U xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan basturush siyasiti rayondiki weziyetni ötkürleshtürüwetkenlikini bildürdi.

U mundaq deydu: “ Buni ikki xil seweb keltürüp chiqarghan. Birinchisi, uning Uyghurlarni wehshiylik bilen basturushi. Netijide bu Uyghur xelqining junggo hökümitige bolghan naziliqini kücheytiwetken. Ikkinchisi, bu jeryanda bezi xenzu ammisi ehwalni chüshenmey, junggo hökümitining térrorluqqa qarshi turush teshwiqatini azdur-köptur qobul qilghan boldi. Bu ular bilen Uyghurlar arisidiki ziddiyetni chongqurlashturdi. Uningdin sirt Uyghur ammisi xenzular bilen junggo hökümitini bir dep qarighanliqi üchün, bu ziddiyet ilgirilep ötkürleshti. Omumen étyqanda, shinjangdiki ziddiyet meyli hökümet bilen amma arisida bolsun, meyli xenzular bilen Uyghurlar arisida bolsun, buningdin on yil burunqigha qarighanda nahayiti éghir.”

Xu ping, xitay hökümitining uzun yillardin béri Uyghur élide yolgha qoyup kelgen xata siyasitini omumyüzlük oylinishini we tüzitishini ümid qilidighanliqini, lékin xitay hökümitining nöwettiki ehwaligha qarighanda uning bundaq qilishigha ümidwar qarimaydighanliqini bildürdi.