Istanbulda Uyghurlarni tonushturush pa'aliyiti élip bérildi

Süret, 2010 ‏- yili 11 ‏- ayning 2 ‏- künidin 4 ‏- künigiche élip bérilghan uyghurlarni tonushturush paaliyitide sherqiy türkistan maarip we hemkarliq jemiyitining bash katipi doktur alimjan atawulla yighinda léksiye bériwatqan körünüsh.

4 Kün dawam qilghan bu pa'aliyetni bekirköy imamxatip toluq ottura mektep bilen sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyiti birlikte uyushturghan bolup, pa'aliyette, yighin uyushturush, resim körgezmisi échip toluq uttura mektep oqughuchilargha sherqiy türkistan mesilisi we Uyghurlarni tonushturup léksiye bérish, Uyghurlarning medeniyiti we xitayning bésim siyasiti we zulumlirini anglitip pa'aliyet élip bérildi.

Yighinda sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bash katipi doktur alimjan atawulla yighin'gha qatnashqan oqutquchi we oqughuchilargha sherqiy türkistan tarixi hazirqi weziyiti we Uyghurlarning örüp ‏- adet medeniyetliri heqqide léksiye berdi.

RFA Photo / Arslan

 
Bekirköy imamxatip toluq ottura mektep türkiye hökümiti tereptin tesis qilin'ghan dini telim ‏- terbiyini asas qilip penni dersler qoshumche ögitilidighan mektep iken. Bu mektepte qizlarning sinipi oghullar sinipi ayrim bolup, jem'iy 70 sinipta 3500 oqughuchi ders oquydiken. Bu oqughuchilardin her 200 oqughuchigha bir sa'etlik Uyghurlarni tonushturush yighini uyushturuldi 3 kün dawam qilghan bu pa'aliyette oqughuchilargha sherqiy türksitan we Uyghurlarni tonushturup sin'alghu filim körsitildi we léksiye bérildi.

Bu yighin zalining karidorida yene resim körgezmisi échildi. Bu resim körgezmiside asasliqi, Uyghurlarning medeniyitini tonushturidighan we 5 ‏- iyul ürümchi qirghinchiliqini eks ettürgen 50 parchidin artuq chong hejimdiki resimler we Uyghurlarning milliy kiyimliri qoyuldi.
 
Biz bu yighinni uyushturghan bekirköy imam xatip toluq ottura mektepning jughrapiye oqutquchisi aysun altunxanim bilen söhbet élip barduq. Aysun xanim, néme meqsette oqughuchilar üchün Uyghurlarni tonushturush pa'aliyiti uyushturushni muwapiq kördinglar? dégen so'alimizgha jawap bérip mundaq dédi:

"Biz, sherqiy türkistan qeyerde? biz bilen qandaq munasiwiti bar bu heqte oqughuchilargha melumat bérishni muwapiq körduq. Yene birsi, sherqiy türkistandiki xelqlerning bizning qérindishimiz ikenlikini, dunyaning qeyerde bolushtin qet'inezer ézilgen, zulumgha uchrighan kishilerning yénida bolush kérekliki heqqide oqughuchilirimizgha chüshenche bérish heqqide bu yighinni uyushturduq. Men shuninggha ishinimenki, pütkül dunya u yerdiki zulumni köridu we bu heqsizliqlarni toxtat deydighan künler kélidu, biz bu mesilini qanche köp kishilerge anglatsaq, shunche kishilerning qiziqishini, köngül bölüshini qolgha keltürimiz, dölet, xelqning teleplirige asasen siyaset belgileydu. Bu zulumgha xatime bérilish üchün döletler ara siyasetler yolgha qoyuluwatidu, bizning dölitimizdimu sherqiy türkistan mesilisi heqqide nahayiti ümidlik yéngiliqlar boliwatidu. Xudayim buyrisa bular yaxshi netije élip kélidu."

Aysun altun xanim yene bu qétimqi oqughuchilargha Uyghurlarni tonushturush pa'aliyitidin qandaq netije körülidu? dégen so'alimizgha jawap bérip mundaq dédi:

"Heqiqeten biz, sherqiy türkistanni tonushturush programmisi orunlashturup bek yaxshi qilduq. Oqughuchilar üchün meniwi jehette nahayiti paydisi boldi dep qaraymen. Oqughuchilar bu programmidin nahayiti tesirlen'genlikini bildürdi. Bu yighin'gha qatnashqan oqughuchilar, biz bilen Uyghurlarning jughrapiye jehettin bolsun, medeniyet jehettin bolsun bek yéqin ikenlikimizni chüshinip yetti. Biz buningdin yaxshi netijige érishimiz dep oylaymen. Méningche bu oqughuchilirimiz buningdin kéyin sherqiy türkistan mesilisige süküt qilip turmaydu, belki sherqiy türkistan mesilisi heqqide uyushturulghan her qandaq programmigha aktip qatnishidu dep oylaymen. Biz buningdin kéyinmu sherqiy türkistan mesilisini bashqilargha anglitish pa'aliyetlerni dawam qilimiz."
 
Biz yighin'gha qatnashqan bir qisim oqughuchilarning Uyghurlar heqqidiki pikir qarashlirini igiliduq.

Özini qadir qilich dep tonushturghan bir oqughuchi Uyghurlar heqqidiki léksiyige qatniship, resim körgezmisini aylinip chiqqandin kéyin Uyghurlar heqqidiki pikir qarashlirini ipadilep mundaq dédi:

"Men ilgiri sherqiy türkistan heqqide héch nerse bilmeyttim. Sherqiy türkistanning xitay ishghal astida ikenlikini héch bilmeyttim. Bu yerde qoyulghan filimni körgendin kéyin men heyran qaldim. Bügün sherqiy türkistanning zulum astida ikenlikini bildim. Yalghuz dunya musulmanliri emes belki pütkül insaniyet zulumgha süküt qilmasliqi kérek. Zulumni toxtitish üchün qol uzitish kérek."
 
Exmet séritash isimlik bir oqughuchi Uyghurlar heqqide némilerni bilisiz dégen so'alimizgha jawab bérip mundaq dédi:

"Sherqiy türkistandiki qérindashlirimiz heqiqeten zulum astida qaldi, biz ular bilen hem irqiy hem dini jehette oxshash bir millet. Allah ularni eng qisqa zamanda bu zulumdin qutulushqa nésip qilghay, heqiqeten ular shuni bolsunki biz türk milliti bolush süpitimiz bilen ularning arqisida, ularning heq ‏- hoquqlirini dawamliq qoghdaymiz, héch qachan özlirini yalghuz dep hés qilmisun."
 
Ismini sa'idi shok dep tonushturghan bir oqughuchi bu yighin'gha qatnashqandin kéyin Uyghurlar heqqide qandaq chüshenchige ige boldingiz dégen so'alimizgha jawap bérip mundaq dédi:

"Bu yighin, Uyghur qérindashlirimizning tarixini we hazirqi ehwalini bilishte nahayiti paydiliq boldi. Sherqiy türkistan'gha oxshash musulmanlar yashaydighan orunning tarixini bilmeslik bir musulman üchün bek eyiblik bir ish. Axbaratlarning, u yerni shinjang Uyghur aptonom rayoni dep atishigha qarshi chiqimen. U yer sherqiy türkistan. Bayriqi ay yultuzluq kök bayraq. Ottura asiyadiki irqdashlirimiz, kommunizm rusiyide yimirilgendin kéyin musteqilliqini élan qildi. Oxshash shekilde, xitay hakimiyitining yimirilishini ümid qilimiz. Sherqiy türkistandiki qérindashlirimiz xitay kommunist hakimiyiti yimirilgendin kéyin zulumdin qutulup xatirjemlikke érishidu. Siyasiy hoquqigha ige bolidu. U yerdiki qérindashlirimizgha du'a qilimen. Musulmanlar birlik barawerlik etrapigha zich uyushmighan'gha qeder, aktip halda bir musulman ‏- islam birliki qurulmighan'gha qeder, bu xil zulumlar téximu köp musulman tupraqlirida dawam qilidu. Allah sebir qilghuchilar bilen birge, u yerdiki qérindashlirimizning sebir qilishini tewsiye qilimen, u yerdiki qérindashlirimizgha salam yollaymen."
 
Oghuz ekimbijer isimlik bir oqughuchi Uyghurlar heqqidiki köz qarashlirini ipadilep mundaq dédi:

"Méning ilgiri xitaylargha ichim aghriytti. Bir milyardtin artuq insanlar qandaq yashaydu, qandaq jénini baqidu dep ichim aghriytti. Bulargha yardem qilish meqsette tijarette ularning mallirini sétiwalayli dep oylayttim we bashqilarghimu nopusi köp bolghanliqi üchün xitay mallirini sétiwélishni tewsiye qilattim. Bügün bu yerde qoyulghan filimni körüp léksiyini anglap, xitaylarning insan emeslikini chüshinip yettim. Men buningdin kéyin xitay mallirini almaymen we etraptiki yéqinlirimnimu xitay méli sétiwélishtin tosimen. Chünki unchiwala insanning qanliri bilen boyalghan mallarni kim alsun!"

Berna kondar isimlik oqughuchi mundaq dédi:

"Méning ilgiri sherqiy türkistan heqqide héch bir melumatim yoq idi. Bu yighin'gha qatnashqandin kéyin u yerdiki weziyetning éghir ehwal ichide ikenlikini bilduq. Hem dini hem milli qérindashlirimizning qanchilik qiyin ehwalda qalghanliqini, qanchilik éghir derijide zulum tartiwatqanliqidin xewer taptuq. Ularning musteqilliq yolidiki köreshlirini qollaymiz."

Biz yene bu yighinda Uyghurlar heqqide 3 kün toxtimay léksiye bergen sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bash katipi doktor alimning pikir ‏- qarashlirini alduq.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.