Krizistin qutulush üchün kishilik hoquqqa sel qarashqa bolmaydu

Ürümchi xelq meydani etrapidiki, olimpik mesh'el uzitish pa'aliyiti üchün, xitay saqchiliri teripidin qamal qilin'ghan kochilar. 2008-Yili 17-iyun,

Bu iqtisadi dawalghushtin qandaq qilip eng az ziyan bilen qutulup chiqish we qandaq usul bilen iqtisadning tereqqiyatigha kapaletlik qilish mesilisi her qaysi döletlerning hakimiyet béshidikilerning we karxana igilirining béshini qaturuwatqan jiddiy mesililerning yene biridur.

Kanadaning statistika reqemlirige qarighanda,dunyawi pul - mu'amile krizisi kanada ixtisadighimu belgilik tesirler körsetken. Kanadaning tashqi sodisida, amérika bilen bolghan soda asasliq orunda turidu. Kanada iqtisadi amérika iqtisadi bilen chemberches baghlinidu. Bu yilning 3 - pesildiki kanadaning iqtisadi tereqqiyatida yawashlash alametliri körülgen bolup, 4 - pesildiki iqtisadi reqemlerning köngüldikidek bolmaydighanliqi texmin qilinmaqta. Uningdin bashqa kanada iqtisadida muhim orunni tutidighan néfit, tebi'iy gaz we bashqa tebi'iy bayliq mehsulatlirining xelq'ara bazardiki bahaliri körünerlik chüshüpla qalmastin, yene bu mehsulatlargha bolghan xelq'araliq telepmu aziyishqa bashlidi.

Shunga kanada iqtisadshunasliri we soda sahesidikiler dunyawi krizis barghanséri kéngiyiwatqan nazuk bir mezgilde, yéngi soda pursetlirini yaritish we sélin'ghan mebleghning bixeterlikige kapaletlik qilish üchün yiraq sherqtiki döletlerge nezer aghdurushni teshebbus qilmaqta. Ular közde tutuwatqan yiraq sherqtiki döletler ichide, 1 - orunda xitay turidighan bolup,iqtisadi krizistin qutulush uchun xitayni bir purset dep qarimaqta.

Sétéphén harpér rehberlikidiki konsérwatip hökümitining ikki yildin buyanqi, xitay bilen bolghan siyasi munasiwetliri bir qeder soghuq bolghan bolsimu,emma ikki döletning iqtisadi alaqiliri we soda munasiwetliri yenila normal dawam qilip kelgenidi.

Kanada metbu'atliridimu, konsérwatip partiyisi hökümitidin xitay bilen bolghan siyasi munasiwetni yéngi bashtin közdin köchürüsh we ikki dölet otturisidiki her xil munasiwetlerni yaxshilashni teshebbus qilidighan qarashlar otturigha qoyulmaqta. Uningdin bashqa, kanadaning her qaysi shitatlirimu xitay da'iriliri bilen soda munasiwetlirini kücheytish üchün jiddiy heriket élip barmaqta. Bu heptide kanadadiki eng chong shitat bolghan ontari'o shitatining rehberliri soda wekillirini bashlap xitayni ziyaret qilghan bolsa, kéler hepte kanadaning 5 shitatining shitat bashliqliri, soda wekiller ömikini bashlap, xitayni ziyaret qilidighanliqi we béyjingda ötküzülidighan kanada ‏ - xitay soda yighinigha qatnishidighanliqi ilgiri sürülmekte.

Krizistin qutulush üchün xitay bilen bolghan iqtisadi munasiwetlerni kücheytishni heddidin artuq tekitlesh, u yerde yüz bériwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige sel qarashni keltürüp chiqiramdu - yoq?

Bu heqte toxtalghan libéral partiyisi parlamént ezasi we bu partiyining kishilik hoquq bayanatchisi irwin kotler, xelq'ara jem'iyetning muhim ezasi bolghan kanadaning xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirige sel qariyalmaydighanliqi tekitlep: nöwette intayin jiddiy boluwatqini xitay hökümiti darfurdiki qirghinchiliqqa shérik bolmaqta. Xitay da'iriliri sudanning néfitini sétiwalmaqta. Sudan bolsa, néfittin kirgen bu kirim bilen xitaydin herbiy qoral - yaraq sétiwélip, darfurda qirghinchiliq élip barmaqta. Mundaqche éytqanda, xitay da'iriliri öz puqralirining kishilik hoquqlirini éghir depsende qilipla qalmastin, yene menpe'etliri üchün, diktatorlarning öz xelqini qirishigha yardem bermekte. Kanada bu xil ehwallargha qarap turmasliqi shundaqla bu jinayetlerge shérik bolmasliqi kérek, dédi. U sözide sudanda 4 neper xitay néfit ishchisining aldinqi küni öltürülgenliginimu eskertip ötti.

Irwin kotlérning bu qarishi libéral partiyining xitay heqqide, ilgiri otturigha qoyghan burunqi qarashliri bilen bir az zit kélidu. Buningdin ilgiri libéral, partiyisi sétéphén harpér hökümitini xitayning kishilik hoquq depsendichiliklirini ashkara eyiblewérip, ikki döletning munasiwitige ziyan yetküzmekte,dep eyiblep kelgenidi.

Pa'ul martin hökümiti dewride kanadaning ediliye ministiri bolghan irwin kotler kanada soda ömeklirining xitaydiki bir wezipisining kishilik hoquq mesilisini otturigha qoyush ikenlikini tekitlep:

Kanadadin xitaygha barghan her qandaq ömeklerning wezipisi, u yerde yüz biriwatqan kishilik hoquq depsendichiliki we siyasiy mehbuslar bolupmu, kanada puqrasi hüseyin jélilni qoyuwétishni tilgha élish shundaqla, xitayni falun'gungchilargha qarshi élip bériliwatqan zorluq - zorawanliqlarni toxtitishqa ündesh bolushi kérek, undaq bolmaydiken, kanadaning asasiy qimmet qarishidin chetnigenlik we uni depsende qilghanliq bolidu,dédi.

Kanada bash ministiri sétéphén harpérmu "glob and ma'il" yeni "yershari pochtisi" gézitining yéqinqi ziyaritini qobul qilghanda, kanadaning xitay bilen bolghan yéngi munasiwitide kishilik hoquq mesilisi bilen sodigha oxshashla ehmiyet béridighanliqini we xitay bilen bolghan alaqilarda kanadaning asasliq qimmet qarishi bolghan démokratiye,kishilik hoquq we qanunning muqeddeslikide qet'iy tewrenmeydighanliqini tekitlidi.Lékin sétéphén harpér yoqiriqi gézitning ziyaritini qobul qilghanda, özining xitayni ziyaret qilishni xalaydighanliqini tunji qétim otturigha qoydi.