Kanada bash ministiri: néfit shirkiti sodisida xitaygha shert qoyup üstünlük igiliduq

Halbuki, siyasiy közetküchiler, bu shertlerni ijra qilishning anche asan'gha toxtimaydighanliqini otturigha qoyushmaqta. Bash ministir stéfén xarpérning tarixigha yézilidighan bu xewer qandaq inkas qozghimaqta? xitaygha qoyulghan shertlerde némiler déyilgen?

Neksénning xitaygha sétilish, sétilmasliqi kanadada bu yil 7-aydin bashlap qattiq ghulghula peyda qilghan idi. Kanada tashqi ishlar siyasiti meslihetchisi charléz burton qatarliq bir qatar siyasetchiler, neksénning xitaygha sétilishi bashqa xitay shirketlirining kanadagha singip kirishige yol achidu. Uning üstige neksén sétiwalmaqchi bolghan xitay déngiz okyan néfit guruhi xitay dölet igidarchiliqidiki 3-chong néfit shirkiti we xitay kommunist partiyisi kontrolluqidiki bir shirket, u choqum kanadani siyasiy jehettin kontrol qilishning koyigha chüshidu, dep qarap qattiq naraziliq bildürgen idi.

Xitayning kanadada turushluq bash elchisi bolsa, kanada metbu'atlirigha bayanat bérip: kanada sodigha siyasetni arilashturuwaldi, bu kanada xitay munasiwetlirige tesir yetküzidu, dep jar salghan idi. Yene bir tereptin neksénni sétish terepdarida turghan néfit sodigerliri xitayning 5.1 Milyard dollarliq yuqiri bahani otturigha qoyghanliqini közde tutup, neksénni sétishta ching turdi.

Ene shu talash tartishlar tüpeylidin, kanada hökümiti bu heqte qarar bérishni melum waqit toxtitip qoyghan. Emma, xarpér hökümiti “Zixmu köymeydighan kawapmu köymeydighan” diplomatik usulni qollinip, neksénni sétishqa qoshulush bilen bir waqitta birmunche shert we cheklimilerni yéngi yolyoruq sheklide élan qildi.

Kanada CBC xewerliridin melum bolushiche, stéfén xarpér hökümiti yéngi yolyoruqta, “Bundin kéyin kanada shirketliri alahide ehwal bolmisa, bashqa döletlerning dölet igidarchiliqidiki shirketlerge sétilmaydu” dep éniq belgiligen, shundaqla sétip alghuchi shirketlerge birmunche yéngi shertlerni qoyghan.

Bu shertlerning biride keskin qilip mundaq déyilidu: “Sétip alghuchi dölet igidarchiliqidiki shirketlerning, kanadada pul tépish we kanada ishchilirigha shundaqla kanada jem'iyitige menpe'et yetküzüshtin bashqa nersini gherez qilishigha yol qoyulmaydu.”

Kanada xitay munasiwetliri meslihetchisi we bruk uniwérsitétning proféssori charléz burton, ötkende muxbirimizning so'aligha jawab bérip: eger kanada neksénni satsa xitayning kanadadiki tesirini kücheytip, Uyghur we tibetlerni basturushqa qarshi xitaygha bésim qilishta siyasiy jehette ajiz orun'gha chüshüp qalimiz, dégen idi.

Xarpér hökümitining neksénni sétish qarari bilen bille alghan yéngi yolyoruqliridin kéyin, kanadaning siyasiy jehette ajiz orun'gha chüshüp qélishigha bolghan köz qarashlar özgerdimu?

Charléz burton muxbirimizning bu heqtiki so'aligha jawab bérip, xitayning neksén arqiliq kanadaning siyasiy jehettiki ornini ajizlashturup, kanadani xitaydiki zulumgha uchrawatqan Uyghur we tibetlerning kishilik hoquqliri toghrisida xitaygha bésim qilalmas halgha chüshürüp qoyush xiyalining, yéngi yolyoruqlar arqiliq tosup qélin'ghanliqini éytip, yéngi yolyoruqtiki belgilimilerge bolghan qayilliqini ipadilidi.

Emma Uyghur siyasiy közetküchilirining bu heqtiki köz qarishi bashqiche bolup, neksén shirkitide ishligen kamil tursun ependi, özining köpligen kanadaliqlargha oxshash, xitay bilen bolidighan herqandaq sodigha qarshi ikenlikini bildürdi.

Biz charléz burton charléz burton ependidin, xarpér hökümiti yéngi yolyoruqni otturigha qoyghan bolsimu, yenila nurghun kanadaliqlarning xitay hökümitige ishenmeydighanliqtin xitay bilen bolidighan sodigha qarshi ikenlikini, bu nuqtidin éytqanda, xitay hökümitining yéngi yolyoruqtiki belgilimilerge emel qilishigha, uning özining qanchilik ishenchi barliqini sorighinimizda, u buning heqiqeten qiyin ikenlikini bayan qilip, hökümettin xitayning tesirini kontrol qilidighan tepsilatlarni, konkrétni otturigha qoyushni telep qilip iltimas yazidighanliqini éytti.