Канаданиң көчмәнләр вә панаһлиқ тилигүчиләр сияситидики қануни өзгиришләрниң уйғурларға болған тәсири

Министир җасон кенни алдамчилиқ билән канадаға олтурақлишип көчмән болған вә пуқра болмақчи болған шәхсләр үстидин қаттиқ тәкшүрүш буйруқи чиқарған, хәвәрләргә асасланғанда 11000 көчмән гуманлиқ дәп қаралған. Җасон кенни өткән һәптә, канадаға олтурақлишиш мәсилисидә алдамчилиқ қилип пуқралиққа еришмәкчи болған 530 кишигә хәт әвәтилгәнликини, һазирға қәдәр буниң ичидин аллиқачан 19 кишиниң пуқралиқи рәт қилинғанлиқини җакарлиди.

Канаданиң көчмәнләр идарисиниң өткән һәптидики хәвәрлиригә асасланғанда, министир җасон кенни: “5000 ға йеқин канадаға узун муддәтлик көчмәнлик документини алған кишиниң көчмәнлик илтимаслирида, өзлири тоғрилиқ канада һөкүмитигә ялған мәлумат бәргәнлики ениқланди. Биз йәнә 2500 дин артуқ көчмәнни йеқиндин көзитиватимиз.” дегән болуп, бу кишиләрниң көпинчиси һазир канада сиртида икән. Әгәр улар канадаға кирип пуқралиққа илтимас қилса қаттиқ тәкшүрүштин өткүзүлидикән.

Канада дөләтлик статистика идарисиниң мәлумат қилишичә, канаданиң аһалиси 2006-йилдин 2011-йилиғичә 5.9% Өскән болуп, г 8 дөләтлириниң ичидә нопуси ашқан дөләтләрниң алдинқи қатариға киргән. Канаданиң нопуси көчмән қобул қилиш арқилиқ көпийиватқан болуп, хитай вә җәнубий асиялиқ көчмәнләр әң көп санни игиләйду.

Министир җасон бултур алдамчилиқ үстигә қурулған көчмәнлик илтимасиға ярдәм бериш ширкәтлирини чәкләшни, буниң, көчмәнликкә илтимас қилғучиларни қоғдапла қалмай, канада көчмәнлик сияситигә пайдилиқ икәнликини оттуриға қойған. Шундақла, той қилиш арқилиқ көчмән болуш программисини чиңитиш, көчмәнләрниң көчмән болуштин илгири инглизчә яки франсузчини чоқум яхши билиши вә бу өткәлдин өтүшини қаттиқ шәрт қилиш дегәндәк бир қатар қанун өзгәртишләрни йүргүзгән. Нурғун канадалиқлар униң бу сиясәтлириниң, канададики көчмәнләрниң санини әмәс, сүпитини өстүрүшни мәқсәт қилғанлиқидин рази болған. Әмма бир қисим көчмәнлик илтимас қилғучилар, көчмәнлик қобул қилиштики қаттиқ түзүмләрдин әндишә қилип көчмәнлик илтимасини қайтурувалған.

Җасон кенни, панаһлиқ тилигүчиләргә мунасивәтлик қанун түзүмләргиму өзгәртиш киргүзгән. Панаһлиқ тилигүчиләр һәққидики йеңи қанун бу йилниң ахири йәни 2012-йили 12-айда йүргүзүлиду. Йеңи қанунда панаһлиқ тилигүчиләрниң сотқа илтимас қилиши үчүн берилгән вақит қисқартиветилгән, болуп, уларниң сотқа тәйярлиқ қилиши үчүн наһайити аз вақит берилгән. Шундақла, панаһлиқ тилигүчиләргә берилидиған һәқсиз қануни ярдәмләрму қисқартилған.

Канада, йеқинқи бирқанчә йилдин бери, уйғурларниңму көчүп келип олтурақлишиш маканиға айлиниватқан болуп, көплигән уйғурлар хитай вә башқа милләтләргә охшаш канаданиң параванлиқ сияситигә мәптун болуп әмәс бәлки, хитай һөкүмитиниң зораванлиқи вә бастурушидин қечип сиясий панаһлиқ тилигәнләрдур.

Хитайдин ибарәт пакит вә испатларни елип келиш интайин қийин вә шундақла наһайити көп вақит, һәмдә хәтәргә тәвәккүлчилик тәләп қилидиған бир дөләттин келип панаһлиқ тиләйдиған уйғурларға нисбәтән, йеңи қанундики, сотқа сунидиған испатларни тәйярлап әрзни сотқа сунушқа берилгән вақитниң көп миқдарда қисқартиветилиши, қандақ тәсир пәйда қилиши мумкин?

Биз канада көчмән сияситидики өзгиришләрниң панаһлиқ тилигүчиләргә, җүмлидин уйғур панаһлиқ тилигүчиләргә қандақ тәсир көрситидиғанлиқини игиләш үчүн, мушу айниң 29-күни канададики инсан һәқлири тәшкилатлири уюштурған бир көрүшмидә министир җасон кеннини қисқичә зиярәт қилдуқ.

Министир җасон зияритимизни қобул қилип, бу һәқтики соалимизға җаваб берип, йеңи қанунниң һәқиқий панаһлиқ тиләшкә һәқлиқ инсанлар үчүн пайдилиқ икәнликини, уларниң канадада қанунлуқ туруш җәрянида панаһлиқ тиләшкә қарар бәргүчә вақти барлиқини, қарар бәргәндин кейин, сотқа сунушқа берилгән вақитниң қисқа болуши, әгәр панаһлиқ һәқиқий болсила, тәсир көрситәлмәйдиғанлиқини, униң үстигә һәрқандақ бир системини пүтүнләй мукәммәл дәп кәткили болмиғачқа, биринчи қетимлиқ илтимасида һәқсизлиқ қилинип рәт қилинидиғанларниң йеңи қанун бойичә сотниң қарари үстидин толуқ көздин кәчүрүшкә әрз қилиш пурсити болидиған болғачқа, кәм қалған материяллирини өзигә берилгән қарар тоғра болмиди дәп қилинған әрздә толуқ көздин кәчүрүшкә тапшурса болидиғанлиқини, шуңа вақит қисқартилмисиниң панаһлиқи һәқиқий болғанларға тәсир йәткүзмәйдиғанлиқини, әксичә уларниң вақтини теҗәшкә пайдилиқ икәнликини, пәқәт алдамчилиқ қилип панаһлиқ тиләш арқилиқ канадада олтурақлашмақчи болғанлар үчүн пайдисиз икәнликини сөзләп өтти.

Биз йәнә канададики уйғур панаһлиқ тилигүчиләрниң ишлирини беҗириватқан көчмәнләр вә панаһлиқ тилигүчиләр адвокати памила ханимни зиярәт қилдуқ.

Памила ханим, уйғурларниң һәқиқий панаһлиқ тилигүчиләр икәнлики тоғрисида сөзләп мундақ деди:
-Әлвәттә уйғурлар хитайниң еғир зулумиға учраватқан, йәни хәтәр ичидики, панаһлиқи әң тез қобул қилинишқа тегишлик бир хәлқ. Әмма хитайға сетилғанларниң болуш мумкинчиликиниму көздин йирақ қилғили болмайду, бундақ әһвал астида канада һөкүмити бу һәқтики һәрқандақ бир учурға игә болса, панаһлиқ тилигүчиләрниң сотиға дәрһал биваситә арилишишқа вә панаһлиқи һәқиқий болмиған бу панаһлиқ тилигүчини қанун бойичә бир тәрәп қилишқа һоқуқлуқ.

Памила ханим йәнә, уйғур панаһлиқ тилигүчиләргә мундақ дәп тәвсийә қилди:‏
-Әрзиңиздә һечнәрсини қалдурмай толуқ йезиң, әмма мубалиғә қилип ашурувәтмәң. Хитай һөкүмити вә хитай җәмийити тәрипидин өзиңиз учриған кәмситиш, тәһдит вә зулумини ениқ ипадиләп, буниңға мунасивәтлик пакитларни амалниң баричә йиғишқа тиришиң. Сизгә вәкиллик қилидиған адвокатлар вә мәслиһәтчиниң чоқум күчлүк вә қабилийәтлик болушиға диққәт қилиң.