Stéffén xarpér xitayni lyu shawboni qoyuwétishke dewet qildi

Sürette, kanada bash ministiri stéfén xarpér sözde.

Lyu shawbogha nobél tinchliq mukapati bérilgenlik xewiri élan qilin'ghandin kéyin, kanada bash ministiri stéffén xarpér bu mukapatining xitay türmisidiki siyasiy öktichi lyu shawbogha bérilgenlikidin söyün'genlikini bildürüp: "men lyu shawboning bu sherepke érishkenlikidin xoshal boldum, bu munasiwet bilen uni tebrikleymen", dédi.

Stéffén xarpér kanada hökümitining uzundin béri, lyu shawboning teqdirige yéqindin köngül bölüp kelgenlikini eskertip: "hökümitimiz ilgiri lyu shawboning türmige tashlinishi heqqide qarashlirimizni otturigha qoyghan idi. Men bügün xitay hökümitidin, nobél tinchliq mukapatigha érishken lyu shawboning qoyup bérish ishigha jiddi mu'amile qilishni telep qilimen", dédi.
 
2006 - Yili hakimiyet béshigha kelgendin béri, xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikliri mesiliside, béyjing da'irilirini ashkara we qattiq tenqid qilip kelgen stéffén xarpér hökümitining yéqinqi ikki yilgha yéqin waqittin béri, bolupmu gherb döletliride iqtisadiy krizis partilighandin buyan, xitaygha tutqan pozitsiyiside yumshash körülüshke bashlighan idi. Kanadadiki kishilik hoquq pa'aliyetchiliri stéffén xarpérning lyu shawboni qoyup bérish heqqide xitaygha qilghan bu diplomatik chaqiriqini yénila aqilane bir signal, dep bahalidi.
 
Kanada metbu'atliri nobél tinchliq mukapatining xitay türmisidiki lyu shawbogha bérilishining xitaydiki iqtisadiy güllinishtin ibaret atalmish "gül - gülistanliqi"ning arqisigha yoshurun'ghan kishilik hoquq depsendichiliklirige, dunyaning diqqet - nezirini aghdurushigha purset yaritidighanliqini, yeni, bu mukapatning xitay türmiliridiki yüzminglighan öktichining qoyup bérilishigha ijabiy tesir körsitelmisimu, lékin xitayda diktatorluq tüzümning dawam qiliwatqanliqi, siyasi hoquqlar , diniy erkinlik we söz - metbu'at erkinliklirini telep qilghanlarning türmilerde jazaliniwatqanliqi shundaqla qattiq bésim siyasitining ilgirikidek dawamlishiwatqanliqini körüp yétishige sewebchi bolidighanliqini tilgha aldi.

"Yershari pochtisi" gézitidiki mark makkinnonning maqaliside, nobél komitétining meqsitining özining barliqini erkinlik körüshige béghishlighan kishini mukapatlashla bolup qalmay belki, bu xil küresh rohigha medet we xitay rehberlirige signal bérish ikenliki bayan qilindi.

Bu maqalide yene Uyghur milliy herikitining rehbiri rabiye xanimningmu bu yilqi nobél tinchliq mukapatining küchlük namzatliri qataridin orun alghanliqi, emma lyu shawboning dalay lama we jenubiy afriqiliq tutugha oxshash mezkur mukapatqa érishken meshhur shexslerning qollishigha érishkenliki eskertildi.

Béyjing uniwérsitétning edebiyat penliri proféssori bolghan lyu shawbo xitayda keng kölemde siyasi islahat élip bérishni, köp partiyilik démokratik tüzümni berpa qilishni shundaqla söz we metbu'at erkinlikini teshebbus qilghanliqi we bu heqtiki teshebbuslarni öz ichige alghan bir "2008 xitabnamisi" hazirlighanliqi üchün xitay hökümiti teripidin 11yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.
 
Kanadadiki xitay démokrat pa'aliyetchiliridin ché'uk kwan, "lyu shawboning nobél tinchliq mukapatigha érishishi xitay jem'iyitige ijabiy tesir körsitidu", dégen qarashta. U, sözide yene "bu mukapat demalliqqa xitay jem'iyitide tüptin özgirish peyda qilalmisimu, lékin bu xitaydiki kishilik hoquqni yaxshilashni we démokratik islahat élip bérishni telep qiliwatqan we bu yolda tinimsiz küresh qiliwatqan köpligen zatlargha ümid ata qilidu. Hetta bu mukapat soda üchün hedisila xitaygha qatraydighan we xitayning qarangghu tereplirini körmeslikke salidighan bezi gherb dölet rehberliri üchünmu bir'az oylinish pursiti tughduridu", dédi.
 
U sözide, lyu shawboning teqdirige köngül bölüsh bilen birge yene xitay hökümitining ziyankeshlikige uchrap, türmilerde yétiwatqan we iz - déreksiz yoqap ketken kürminglighan bigunah siyasi pa'aliyetchilerni nezerdin saqit qilmasliq kéreklikini eskertti.
 
Xelq'ara qelemkeshler birleshmisining kanadaliq re'isi jon ralston sa'ul kanada k b k téléwiziyisining ziyaritining qobul qilghanda, xitay hökümitining lyu shawboni eyiblesh we qarilashning ornigha, nobél tinchliq mukapatigha érishken bu zatni tebriklishi kéreklikini bayan qilip: "méningche, lyu shawbo heqiqi wetenperwerde bolushqa tégishlik peziletlerni özide hazirlighan bir kishidur. Bundaq bir zat türmide yatmasliqi kérek. Xitay hökümiti lyu shawboni türmidin qoyup béripla qalmastin, türmide yétiwatqan bashqa barliq yazghuchilarni qoyuwétishi kérek", dédi.
 
Nöwette, nurmuhemmet yasin we gheyret niyazgha oxshash Uyghur qelemkeshlermu xitay türmiside yatmaqta.
 
Mulahizichiler xitay hökümitining nobél tinchliq mukapatining lyu shawbogha bérilishige qarita, hazirche qattiq meydanini ipadiliginige qarapla, ularning ete - ögün uni türmidin boshitishqa hetta atalmish "dawalinish üchün chet'elge yolgha sélish"qa mejbur bolush éhtimalliqlirini yoqqa chiqirishqa bolmaydighanliqini eskertmekte.

Tibetning rohaniy dahiysi dalay lamamu 1989 - yili bu mukapatqa érishkenidi.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.