Kanada fédéral saylimi we Uyghurlar

Kanada fédéral saylimigha bir hepte qaldi. Saylamgha qatnishidighan partiyiler herqaysi shtatlarda jiddiy saylam teshwiqati pa'aliyetlirini élip barmaqta.
Ixtiyariy muxbirimiz kamil tursun
2011.04.25
Stephen-Harper-canadapm-305.jpg Sürette, kanada bash ministiri stéfén xarpér sözde.
AFP Photo

Kanadada nöwette 1000 gha yéqin Uyghur yashaydu we bularning mutleq köp qismi kanada puqrasi salahiyitige érishken. Shunga bu qétimqi saylam kanadadiki Uyghurlar üchünmu melum ehmiyetke ige. Mart éyining axirlirida, öktichi partiyilerning, parlaméntta konsérwatip partiyisi hökümitige qarita ishenmeslik awazi bérishi netijiside, stéphén harpér hökümiti aghdurulghan we 5-ayning 2-künini fédéral omumi saylam küni qilip békitilgenidi.

Nöwette, 4 chong partiye ichide,konsérwatip partiyisini qollighuchilarning nisbiti yenila eng yuqiri bolup, eng yéngi ray sinash netijisige qarighanda, saylighuchilarning yüzde 39 i konsérwatip partiyisige, yüzde 29 i libéral partiyige, yüzde 20 si yéngi démokratlar partiyisige, yüzde 8 i bolsa ku'ébek guruhi partiyisige awaz béridighanliqini bildürgen.

Kanada saylam qanuni boyiche, bir partiye yüzde 40 tin yuqiri awazgha érishkendila, andin köp sanliqlar hökümitini quralaydu. Xitaydiki kishilik hoquq mesililirige izchil köngül bölüp kelgen konsérwatip partiyisi 2006-yili hakimiyet béshigha kelgendin kéyin, kishilik hoquq depsendichilikliri we hüseyin jélil mesiliside xitay da'irilirini ashkara qattiq tenqid qilghachqa, ikki dölet munasiwitide bir mezgil soghuqchiliq körülgenidi. Gerche yéqinqi ikki yildin béri stéphén harpér rehberlikidiki konsérwatip hökümiti xitay bilen bolghan normal munasiwetni eslige keltürgen bolsimu, lékin ular xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirini tilgha élishtin pütünley waz kechkini yoq.

Uningdin bashqa konsérwatip partiyisi teshebbus qilghan en'eniwi exlaq qarashliri Uyghurlarning exlaq qarashlirigha yéqin kélidu. Alayluq bu partiye dinning jem'iyettiki roligha ehmiyet béridu we oxshash jinsliqlarning toy qilishigha qarshi turidu.

Kanadadiki siyasiy pa'aliyetchi tuyghun abduweli yuqiriqi amillar sewebidin konsérwatip partiyisige awaz béridighanliqini bildürdi: libéral partiyisi hakimiyette turghan 12 yil ichide,xitaygha mayil siyaset yürgüzgen bolup, hetta 1997-yili kanada tyen'enmén qirghinchiliqidin kéyin gherb dunyasining xitay hökümitige qarita yürgüzgen siyasiy we iqtisadiy émbargosini birinchi bolup bösüp tashlap xitay bilen munasiwet qurghanidi. Shunga libéral partiyisi stéphén harpér hökümitini xitaygha qattiq qol siyaset yürgüzdi, dep eyiblep keldi.

Bu partiyining yéngi rehbiri micha'él ignati'éff aldinqi yilining otturilirida, béyjingni ziyaret qilghinida, kishilik hoquq mesilisini tilgha almayla qalmastin, belki kanadaning xitaydiki kishilik hoquq mesililirini tenqid qilghudek yüzining yoqluqini ilgiri sürüp, kishilik hoquq sahesidikilerni heyran qaldurghanidi.

Micha'él ignati'éff bu ayning otturilirida, xitaylar merkezlik olturaqlashqan wankowér shehiride saylam teshwiqati élip barghinida,konsérwatip partiyisi hakimiyet béshigha kelse, kanadaning xitay hökümiti bilen bolghan munasiwitining yenila dégendek yaxshi bolup ketmeydighanliqini, stéphén harpérning köchmen qobul qilishqa soghuq qaraydighanliqini, libéral partiyisining xitayning yaxshi dosti ikenlikini alahide tekitlep,xitay köchmenlirini konsérwatip partiyisige awaz bermeslikke ündidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.