Kanada 1000 neper tibetlik musapirni qobul qilmaqchi

Uning bayanatida "hökümitimiz kanadaning tibetlik musapirlarni baghrigha basidighan insanperwerlik en'enisi boyiche, tibetlik musapirlargha yene ishikni achti. Hindistan hökümiti we kanada tibet komitétining bu türni emeliyleshtürüshini ümid qilimiz we tibetlik musapirlarning kanadagha kélishini qarshi alimiz "déyilgen. 2006-Yili kanadaning pexri puqraliq sheripige érishken tibetning rohaniy dahiysi dalay lama, 2007-yili 10-ayda kanada bash ministiri stéphén xarpér teripidin qobul qilin'ghanda, kanada hökümitige 3000 neper tibetlik musapirni qobul qilish telipini otturigha qoyghanidi. Ministir jason kénnéy bayanatida, "hindistan hökümiti uzun yillardin béri tibetliklerge medet bérip keldi. Bizning bu qararimiz hindistanning yükini yenggillitish üchün bir purset déyilgen.

Kanada köchmenler ministirliqining tor bétidiki melumatqa qarighanda, tibetlikler kanadada 40 yilliq tarixqa ige bolup, kanada tunji qétim 1972-yili hindistanda turuwatqan tibet musapirlardin 230 kishini dalay lamaning telipi bilen kanadagha qobul qilghaniken. Kanadadiki siyasiy pa'aliyetchi tuyghun abduweli, kanada hökümitining bu qarari xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirige qarita küchlük bir inkas we jesur bir qedem dep bahalidi.

Kanada metbu'atlirining xewer qilishiche, tibetning rohaniy dahiysi dalay lama amérika hökümitidinmu 5 ming neper tibetlik musapirni amérikigha qobul qilishni telep qilghan. Kanadadiki tibetlikler nöwette édmonton, wankowér we kalgari qatarliq sheherlerge tarqilip olturaqlashqan bolsimu, lékin toronto tibetlikler eng merkezlik olturaqlashqan sheherdur. Kanadada chiqidighan "döletlik pochta" gézitide élan qilin'ghan, adam mkdowéllning maqaliside bayan qilinishiche, kanadaning herqaysi sheherliridiki tibetlikler bir qeder sistémilashqan jem'iyet-teshkilatlarni qurush arqiliq, kanada hökümiti bilen hemkarlashqan we ulargha öz tesirini körsetken.

Bu arqiliq ular xitay da'irilirining herxil tehditlirige taqabil turupla qalmastin, belki yene,kanada parlaméntida küchlük qollashqa érishken. Bu maqalide eskertilishiche, kanadadiki tibetliklerning eng chong muweppeqiyiti, 1980-yillarning axirlirida kanada parlaméntida tibet dostluq guruppisini qurup chiqish bolghan. Bu guruppa, kanada parlaméntidiki hemme siyasiy partiyilerning wekillirini öz ichige alghan, 60-70 etrapidiki kéngesh palata ezaliri we parlamént ezaliridin teshkil qilin'ghan. Kanada parlaméntining tibet dostluq guruppisidiki bu siyasetchiler her qandaq éghir ehwalda tibet herikitining yénida yer alghan we tibetliklerning tayinidighan arqa tüwrüki bolghan.

Hazirqi konsérwatip partiyisidin bolghan köchmenler ministiri jason kénnéy, libéral partiyisidin bolghan kéngesh palata ezasi konsigli'o di nino we xitay hökümitige qarshi qattiq sözliri bilen tonulghan, shungqarlar tipidiki kalgari parlamént ezasi rob andérs qatarliqlar bu guruppidiki aktip pa'aliyetchiler dep qarilidu.

Siyasiy pa'aliyetchi tuyghun abduweli ependi, kanada hökümitining 1000 neper tibet musapirini qobul qilish heqqidiki bu qararidin tibetliklerge oxshashla söyün'genlikini bildürüp mundaq dédi: yuqiriqi gézittiki maqalige qarighanda, yéqinqi 10 yil ichide tibetliklerning torontodiki sanida tiz éshish körülgen. 2001-Yili 1425 bolghan tibetliklerning sani 2006-yiligha kelgende 4275 ge yetken. Kanada karléton uniwérsitétining antorpologiye tetqiqatchisi we chet'ellerdiki tibetlikler heqqide tekshürüsh-tetqiqat élip bérip bu heqte kitab yazghan bri'an giwénning bildürüshiche, tibetlikler eng köp olturaqlashqan döletler ichide, kanada amérikidin kéyinla turidighan bolup, kanadada 8000 etrapida,amérikida bolsa 9000 tibetlik yashaydiken.

Hindistan bilen népal tibetlik musapirlar eng köp olturaqlashqan döletler bolup, hindistanda 110 ming, népalda bolsa 20 ming etrapida tibetlik hayat kechüridiken. Népalda "mawchilar"hakimiyet béshigha kelgendin béri,da'iriler bu dölette turuwatqan tibetlik musapirlarni xitaygha ötküzüp bérish we ularning 3-bir döletke yerlishishi üchün ulargha chégradin chiqish ruxsiti bermeslikke oxshash weqeler körülüshke bashlighan. Pakistan, qazaqistan, özbékistan we qirghizistan'gha oxshash diktator döletlermu xitaydin kélidighan menpe'etni közlep, Uyghur wetinidin qéchip chiqqan Uyghur musapirlirini xitaygha ötküzüp bergen bolup, kambodzha hökümitining 22 neper Uyghurni xitaygha qayturup bérishi bolsa, xelq'arada kambodzhagha nisbeten küchlük naraziliq peyda qilghanidi.