Shwétsiyide - 1935yili neshr qilin'ghan Uyghurlargha alaqidar kitab - karwan

1935 - Yili stokholimda Uyghurlargha a'it neshir qilin'ghan “Karwan” dégen kitabning muqawisi

Aptor nilis ambolt shwétsiyilik dangliq ékispidiyichi swén hédinning shagirtlirining biri bolup, u séwén hédinning ékispidiye ömikining terkipide Uyghur élining herqaysi jaylirida, bolupmu jenubida herxil tekshürüsh we xerite sizish ishliri bilen shughullan'ghan. Aptor shiwétsiyide tonulmighan, natunush shexis bolsimu, emma Uyghur élidiki ékispidiyisi heqqide yézilghan “Karwan” namliq bu kitabi neshr qilin'ghandin kéyin, shwétsiyide belgilik tesirge ige bolghan.

“Karwan” namliq bu kitab jemi 31 bab, 212 bet bolup, aptorning kündilik xatirsi we eslimisi asasida yézilghan.Kitabtiki melumatlargha asaslan'ghanda, gerche aptorni séwén hédin ékispidiye ömikige teklip qilghan bolsimu, emma u Uyghur éligha kelgendin kéyin séwén hédinning orunlashturushi bilen ayrim ömek teshkillep, ürümchidin xoten'giche bolghan jaylarni bésip ötken. Aptorning deslepki seper léniyisi ürümchi, turpan korlilarni bésip ütüp,cherchen'ge bérish bolsimu, emma jin shurén hakmiyiti yol qoymighanliqi üchün qarasheher, kuchar we aqsu arqiliq teklimakanni késip ötüp xoten'ge kelgen we u yerdin cherchen'ge barghan. Bu mezgil del Uyghur élining hemme yéride jin shurin hakimiyitige qarshi inqilab qozghalghan we ma jungying bashchiliqidiki tunggan qoshunliri Uyghur élining hemme yerliride qalaymiqanchiliq peyda qiliwatqan yillar idi. Ular cherchende Uyghurlarning yaxshi kütüwélishigha muyesser bolghan bolsimu, emma ma fugu'en bashchiliqidiki tunggan qushunlirining parakendichilikige uchrighan. Ular cherchendin niyige kelgende xotende qurulghan “Xoten islam jumhuriyti”ning eskerlirige yuluqqan. Ular niye,kériye we chériyilerde xoten qoshunlirining soraqlirini qobul qilghandin kéyn xoten'ge kelgen. Xotende xoten hökümitining ministirlirining kütüwélishigha éri'ishp, xoten hökümitining re'isi muhemmed niyaz elem axunum we bash emir muhemmed imin bughralarning hozurida hörmetke sazawer bolghan. Emir muhemmed imin bughra mundaq dégen “Kona hakimiyet astida janabingizgha chong naheqchilikler we qiyinchiliqlar boldi. Bolupmu kéyinki yillarda sizning wetendishingiz gé'olog doktor érik norin ependi we awrél stéyin ependilerning ilmiy emgeklirige köp qiyinchiliqlar bolghan idi. Biz xoten islam jumhuriyitige wakaliten silerning ilmiy emgekliringlargha yéqindin yardemde bolushni qarar qilduq.” körüshüshtin kéyin xoten qoshunliri parattin ötüp ghelibe tentenisini körsetken. Aptor bu kürünüshlerni teswirlep mundaq yazidu: “Ular bizning sheripimizge herbiy part orunlashturdi. Men shwétsiyining lun oniwérsitétiki bir oqughuchiliqtin xotenning eng aliy ornigha chiqip herbiylerning paratini qobul qildim. Men hemrahlirim bilen paratqa pütün zéhnim bilen diqqet qildim. Eng axirida xillan'ghan qisimlar keldi. Ular ilmek burunluq, pichaqtek ötkür közlük, yaxshi terbiyilen'gen owchilardek yigitler bolup, ularning jarangliq marsh sadaliri ichide hörmet salimimni bildürdüm.”

Bu kitabni oqughan bir Uyghur ayal kitab heqqidiki tesiratini sözlep berdi.

Kitabta yene, dalay qorghan, quruqtagh, qurugh derya, qum derya, könchibulaq. Qaraqoshun, qarangghutagh, ulughdawan dégendek nurghun yer namliri uchraydu. Kitabning mezmunini béytish üchün aptor özi tartqan Uyghurlarning bir qisim portérét resimlirinimu kirgüzgen.