Ливийидә хәлқниң казафийға болған чүшәнчисидә наһайити чоң өзгириш пәйда болди

Бирләшмә агентлиқиниң баян қилишичә, америка президенти обама 2-айниң 26-күни ливийигә қарита җаза қоллинип, казафийниң вә һөкүмитиниң, шундақла икки оғли вә бир қизиниң мүлкини тоңлитип, ливийә хәлқиниң мүлкини қоғдайдиғанлиқини җакарлиған иди. 2-Айниң 27-күни б д т бихәтәрлик кеңишидики 15 дөләт бирдәк аваз берип, казафийға вә униң туғқанлириға җаза қоллиниш, казафийни хәлқара сотқа тапшуруш һәққидә қарар мақуллиди.

Франсийә агентлиқиниң баян қилишичә, һазир ливийидә, худди б д т кишилик һоқуқ тәшкилатиниң башлиқи нави пиллай ейтқандәк, казафий өз хәлқигә қирғинчилиқ йүргүзүп, 100 миңдин артуқ көчмән пәйда қилди, буниңдин шималий африқида инсанпәрвәрлик кризиси келип чиқти. Бундақ әһвалда, франсийә баш министири франчайс филлон бүгүн, өз хәлқини һәтта һавадин һуҗум қозғап бомбилиған тәлвә казафийға, натониң ливийә асминида учидиған һәрбий әслиһәләрни чәкләш чарисиниң техи вақти өтмиди, әмма һазир б д т бихәтәрлик кеңишиниң җавабини күтимиз, дәп җакарлиди.

Ройтрс агентлиқиниң язғучиси муһәммәд аббасниң бүгүн ливийиниң бәнғази шәһиридин баян қилишичә, һазир ливийиниң территорийисиниң көп қисми казафийниң буйруқини аңлимайду. Чәтәлләрдики әлчиханилириму униңдин йүз өрүди. Һазир пүтүн ливийидә хәлқниң казафийға болған чүшәнчисидә наһайити чоң өзгириш пәйда болди. Бурун хәлқ әйминидиған казафий һазир хәлқ мәсхирә қилидиған тәлвә казафийға айланди.

Хәвәрдә ейтилишичә, бүгүн ливийиниң иккинчи чоң шәһири болған бәнғазида бир картон филими көрситилишкә башлиди. Бу картон филимидә, қириқ икки йилдин буян ливийиниң һакимийәт һоқуқини чаңгалливалған казафийниң, хәлқ әйминидиған образға айлинип қалғанлиқиниң вә униң пүтүн аилә тәвәлириниң хәлқ тавап қилидиған “илаһи мәзһәп” кә айлинип қалғанлиқиниң сири ечип ташланған. Бу филимдә хәлқниң пуллирини оғрилап чәтәлләргә йошуруп йүргән казафийниң әмәлийәттә “дәриҗидин ташқири оғри” казафий икәнлики һәққидики дәлил-пакитлар көрситилгән. Казафийниң ливийидики ислам сотсиялизминиң “пәйғәмбәр хисләтлик” “қәдирдан даһий” си дегән тоқулма образи қаттиқ мәсхирә қилинған.

Б б с бүгүнки учурлирида, казафийниң тәрҗимә һалиға даир парчиларни елан қилди. Униңда баян қилинишичә, казафий 1969-йили 27 йешида, қанлиқ сиясий өзгириш қилип ливийиниң падишаһи индисни ии ни өлтүрүп, өзини өзи даһий дәп елан қилған вә ливийини “әрәб ливийә ислам сотсиялистик җумһурийити” дәп җакарлиған, 1973-йили ливийидә “мәдәнийәт инқилаби” башланғанлиқини җакарлиған.

1982-Йили казафий хәлқарадики террорчи тәшкилатларни ашкара қоллашқа башлиғандин кейин, америка ливийидин нефит сетивелишни тохтатқан. Казафий 1986-йили берлин қавақханисидики чоң партлаш вәқәсидин башқа йәнә, пан америка һава қатнишиниң йолучи айропиланини шотландийиниң асминида партлитиш вәқәсини пәйда қилди. Әмма казафий 2003-йили кәң көләмлик қирғинчилиқ қилидиған қоралларни ясаштин ваз кәчкәнликини дуняға җакарлиғандин кейин, ғәрб дөләтлири униң билән мурәссә қилди. Америка ташқи ишлар министири кандолиза райс ханим казафий билән көрүшти. Казафий ливийидә һоқуқ тутуватқан 40 нәччә йил ичидә, исламчилар униңға изчил қарши туруп кәлди вә казафийни өлтүрүш үчүн аз дегәндә төт қетим һуҗум қозғап, ғәлибә қилалмиди.

Вики инискилопидийисидә баян қилинишичә, “ислам сотсиялизми” дегән совет иттипақида йолға қоюлуп мәғлуп болған марксизм нәзәрийисидики сотсиялизмдин өзгә бир пәлсәпиви чүшәнчә. Бундақ чүшәнчә русийиниң өктәбир инқилабидин кейин әрәб әллиридә пәйда болған. У, әрәб милләтчилики билән исламни вә маркисчә сотсиялизмни бирләштүрүп, қуран әқидилирини сотсиялизм дәп чүшәндүрүшкә урунған бир пәлсәпиви еқим. Пакистан ислам шаири иқбал, һиндистан ислам нәзәрийичиси һапиз, сүрийилик мустафа қатарлиқ кишиләр ипадилигән пикирләр бундақ нәзәрийиниң вәкиллири. Әмәлийәттә ислам сотсиялизми билән маркисчә сотсиялизмниң динсизлиқ тәшәббуси оттурисида қаттиқ тоқунуш бар. Әмма, бу иккисиниң хусусий капитал (мүлүк) ни қоғдаш, байлар билән намратларниң пәрқини тәңшәш тәшәббуслири тоқунушмайду. Бундақ ислам сотсиялизми тунис, сүрийә, йәмәнләрдә синақ қилиниш җәрянида, исламниң бирдин-бир аллаһ қа етиқад қилиш қариши билән бу дөләтләрдики әмәлийәттики “даһий”, “падишаһ” ларға чоқунуш оттурисида еғир мәсилә мәвҗут.