Xelq'ara kechürüm teshkilati: ölüm jazasini bikar qilish dewri yétip keldi

Xitayda eslide qanchilik ademning ölüm jazasi bilen öltürülidighanliqi sir halitide ikenlikini bildürgen kechürüm teshkilati wekili lora moye xanim, xitayda qanchilik ademge ölüm jazasi ijra qilin'ghanliqi toghrisida hökümet élan qilghan statistikigha ishinish esla mumkin emes deydu.

Lora xanim sözide yene mundaq deydu:
“Xitay ölüm jazasigha munasiwetlik melumatlarni héchqachan ashkara bildürgen emes, biz qolgha chüshürgen melumatlargha qarighanda, xitayda her yili minglighan kishi namsiz we sewebsiz qetli'am qilinmaqta.”

Lora moyé xitaydiki siyasiy we ijtima'iy weziyetning éghir bolushigha qarimay, ammining ölüm jazasigha bolghan qarshiliqining künséri küchiyip bériwatqanliqini bildürgen.

Yéqinda élip bérilghan közitish netijisidin melum bolushiche, xitayda ölüm jazasi ijra qilish ehwali burunqigha qarighanda bir qeder azayghan bolup, hökümet xelqining bu jehettiki naraziliqidin azraq chüchügen, buningdin bashqa xelq'ara jama'etning xitaygha körsetken bésimimu körünerlik derijide tesir körsetken, bolupmu iqtisadiy we parixorluq jinayiti bilen eyiblen'güchilerning burunqigha qarighanda ölüm jazasi bilen az jazalan'ghanliqi ispatlan'ghan.

Xelq'ara kechürüm teshkilati yene, malayshiya, shimaliy koriye we wyétnamda qanchilik ademning öltürülgenlikidin toluq xewerdar bolalmaywatqanliqini bildürgendin sirt, iranda ötken yili 252 ademning ölüm jazasigha uchrighanliqini, yemende 53, amérikida 46 adem öltürülgenlikini tekitligen.

Amérika qoshma shtatlirida ölüm jazasigha qarshiliq bildürüsh yuqiri derijide ewj alghan bolup, buning tesiride yéqinda ilinoys shtatida ölüm jazasi bikar qilin'ghan we amérikining16 shtatida ölüm jazasini bikar qilish qarari maqullan'ghan.

Hazirgha qeder özbékistan, qazaqistan, qirghizistan we türkmenistan qatarliq 139 dölet ölüm jazasini bikar qilish yolini tallighan bolup, 2004-yilidin buyan tajikistanda ölüm jazasi ijra qilish tonglitilghan, biraq resmiy yosunda bikar qilinmighan.

2010-Yili ölüm jazasidin waz kechken peqet birla afriqa qit'esi merkizige jaylashqan gabondir döliti iken.

Doklatta yene, nöwette hökümetke qarshi qozghalghan ereb döletliridin liwiye, süriye we yemen eng köp ölüm jazasi ijra qilidighan 10 döletning ichide ikenliki otturigha qoyulghan.

Lora moyéning éytishiche, yéqin sherq we shimaliy afriqining köpligen döletliride ijabiy özgirishler meydan'gha kelgen bolup, mesilen, marakesh, misir, tunis, i'ordaniye, kuweyt, liwan we birleshken ereb xelipiliki qatarliq döletlerde bu jehette mu'eyyen özgirishler meydan'gha kelgen.

2010-Yili dékabir éyida birleshken döletler teshkilati omumiy yighinida ölüm jazasini bikar qilishqa qaritilghan qarar layihisi awazgha qoyulghanda, 109 döletning maqulluqi, 41 döletning ret qilishigha uchrighan. 39 Dölet bu mesilige héchqandaq ipade bildürmey awaz bérishtin waz kechken.