Сиясий мәһбус керәм абдувәлиниң җаза муддити немә үчүн ахирлашмайду? (2)

Ундақта, хитайниң керәм абдувәлини бу қәдәр еғиз җазалишиниң һәқиқий сәвәби немә? өч елишму? бир дөләтниң бир шәхстә өч-адавити болуши мумкинму? ундақта, хитай дөлити уйғур миллитидин үч еливатамду? иқтисади җәһәттин қәд көтүргән бир дөләтниң, өз һакимийити астидики бир милләттә немә өч-адавәтлири болсун? яки хитай дөлити керәм абдувәлидин қорқуватамду, бу қорқуш уйғур миллитидинму?

RFA/Shohret Hoshur

Биз юқириқи соалларға җаваб тепиш үчүн керәм абдувелиниң әйни йиллардики дости, савақдиши вә сәпдиши болған, әйни вақитта хитай түрмисидә 12 йил йетип чиққан, нөвәттә түркийидә яшаватқан уйғур паалийәтчиси абдуләзиз әпәндини зиярәт қилдуқ.

Абдуләзиз әпәндиниң баян қилишичә, хитай түрмисидә намазниң чәклиниши омумйүзлүк әһвал, әмма униңға берилидиған җаза тәнқид қилиш, қара камириға солаш қатарлиқлардур; бәк еғир җаза берилгәндә, җаза муддитини бирқанчә 10 күн узартиши мумкин әмма, айлап-йиллап җаза муддитини узартидиған әһвал йоқ. Абдуләзиз әпәндиниң билдүрүшичә, сиясий мәһбусларниң һәммиси дегүдәк намазни ташлимайду. Пәқәт йошурунчә оқуйду, буни хитай гундипайлириму билиду. Шуңа керәм абдувелиниң узартма сот һөкүмидики уни намаз оқушни тохтатмиди дегини узартишниң һәқиқий сәвәби әмәс.

Мәзкур сот һөкүмидә, ачлиқ елан қилиш, түрминиң қаидисини ядлимаслиқ қатарлиқларму җинайи пакит саналған. Абдуләзиз әпәнди бу һәқтә тохтилип, бундақ әһвалларниңму түрмидә давамлиқ йүз берип туридиғанлиқини, буларниң һечқачан 12 йиллиқ узартишқа сәвәб болалмайдиғанлиқини баян қилди. Униң билдүрүшичә, хитайниң әндишә қиливатқини, керәм абдувелиниң хәлқ ичидики нопузи. Керәм абдувәли өзиниң оқуғучилиқ мәзгилидә вә диний, миллий тәлим тәрбийә елип бериватқан паалийәтчи мәзгилидә болсун, чоңқур диний мәлумати, әхлақий җәһәттики саплиқи, келишкән тәқи-турқи, болупму сиясий, иҗтимаий мәсилиләрдики һәққанийәтчилики билән әл-җамаәт ичидә һөрмәт тапқан. У тәблиғлиридә, һәққанийәттә чиң туруш, зулумға баш әгмәсликни әң муһим ибадәтләр дәп көрсәткән. Униң бу идийисини, униң йүзлигән савақдашлири уйғур елиниң һәрқайси җайлирида тәшвиқ қилған.

Сот һөкүмидин мәлум болушичә, керәм абдувәли, шәрқи түркистан ислам ислаһатчилар партийисиниң қурғучилиридин бири. Абдуләзиз әпәнди, керәм абдувели башчилиқида қурулған шәрқи түркистан ислам ислаһатчилар партийисиниң низамнамә вә чақириқлириниң шуниңдин кейинки миллий қаршилиқ һәрикәтлиридә қозғатқуч рол ойниғанлиқини, бу ролниң һелиму давам қиливатқанлиқини илгири сүрди. Абдуләзиз әпәнди, хитайниң керәм абдувәлидин әндишә қилишиниң сәвәбини дәл мушу нуқтида дәп көрситиду. У, хитайниң өзигә келидиған тәһдитни керәм абдувелиниң тәсиридин, шәрқи түркистан ислам партийисиниң чақириқлиридин, шәрқи түркистан хәлқиниң миллий ирадисидин көрмәстин, бәлки өзиниң иҗраатлиридин, районда йүргүзүватқан қирғинчилиқ сияситидин көрүши керәкликини оттуриға қойди.

Юқирида мәһбус керәм абдувелиниң җаза муддитиниң немә үчүн ахирлашмайватқанлиқи һәққидә, униң сәпдиши абдуләзиз әпәндиниң қарашлирини диққитиңларға сундуқ.

Абдуләзиз әпәндиниң бу һәқтики қарашлириниң тәпсилатини юқириқи улиништики аваз хатирисидин аңлиғайсиләр.