Дуняда явропа вә америкидин ибарәт бундақ бир чоң базар шәклидин башқа бразилийә, русийә, һиндистан, хитай, җәнубий африқидин ибарәт йәнә бир хил базар шәкли, йеқинқи йиллардин буян тез тәрәққий қиливатиду. Бу тез тәрәққий қиливатқан юқириқи бәш дөләт базириниң намини, америкидики голден сакс ширкитиниң иқтисад маһири җим онейл 2001-йилидики тәтқиқат доклатида, мәзкур бәш дөләтниң дөләт наминиң инглизчә атилиши бойичә, униң баш һәрпини бир йәргә җәм қилип BRICS дәп атиди. Буниң мәниси «кесәкләр» дегән болиду. Әмма хитай буни «алтун кесәк дөләтлири» дәп ативалди. Бу «кесәк дөләтлири»ниң төтинчи қетимлиқ алий дәриҗилик учришиши 3-айниң 29-күни һиндистанниң пайтәхти йеңи деһлида өткүзүлди.
Ройтрс агентлиқиниң баян қилишичә, «кесәк дөләтлири» һиндистанда өткүзгән алий дәриҗилик учришишта, бирлишип тәрәққият банкиси қуруш, өз-ара пай тиҗаритини кеңәйтиш, мәбләғ салғучилар америка доллирида әмәс, бәлки өз дөлитиниң пулида һесаб боғуш дегәндәк чоң нийәт-мәқсәтлик пиланларни оттуриға қойди.
Хитайда чиқидиған «шәрқ байлиқи» тор гезити бүгүн «кесәк дөләтлири»ниң һиндистанда өткүзгән алий учришиши һәққидә елан қилған баш мақалисидә, кесәк дөләтлирини буниңдин кейин пүтүн йәр шарида иқтисадниң паравози болиду, дәп җакарлиди.
Әмма хоңкоңда чиқидиған «иқтисад тори» бүгүн «кесәк дөләтлири»ниң һиндистанда өткүзгән алий учришиши һәққидики мулаһизисидә, кесәк дөләтлирини америка вә явропадин ибарәт бундақ бир базар шәклигә қарши исян пиланлиди дәп көрсәтти.
Хитайниң «сода тори» бүгүн «кесәк дөләтлири» һәққидә елан қилған мулаһизидин мәлум болушичә, хитай гәрчә шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилатиниң йиғинлирида, «кесәк дөләтлири» дегәнни бир тәшкилат дәп көрситишкә тиришип кәлмәктә. Әмма русийә думасиниң хәлқара мунасивәт комитетиниң рәиси константин косачеф «кесәк дөләтлири» дегәнни тәшкилат әмәс, бирхил базар шәкли, бәлки бир шоар дәп чүшәндүрүп келиватиду.
Әнглийидә чиқидиған «муһапизәтчи» гезити бүгүн «кесәк дөләтлири» һиндистанда өткүзгән алий учришиш һәққидә бир обзор елан қилди. «Кесәк дөләтлири дуняда йеңи тәртип тиклийәләмду?» дегән бу обзор, «кесәк дөләтлири» ниң һазирқи әһвали вә кәлгүси тәрәққияти һәққидә мулаһизә оттуриға қойди. Униңда баян қилинишичә, йеқинқи йиллардин буян иқтисадий тез тәрәққий қиливатқан бу кесәк дөләтлириниң йәр мәйдани пүтүн дуня йәр мәйданиниң 26% ини тәшкил қилиду; нопуси пүтүн дуня нопусиниң 42% ини тәшкил қилиду; хәлқ игилик мәһсулат қиммити пүтүн дуня мәһсулат қиммитиниң 14.6% Ини тәшкил қилиду; сода миқдари пүтүн дуня сода миқдариниң 12.8% Ини тәшкил қилиду. Бу дөләтләрдә йеқинқи йилларда иқтисад оттура һесаб билән 10% дин өсүп келиватиду. Бу кесәк дөләтлириниң сетивелиш күчи дуня иқтисадиниң өсүши яки өсмәсликигә 50% тәсир көрситәләйду. Демәк бу кесәк дөләтлири дуняниң бир йеңичә базарлири.
Әмма, әнглийидә чиқидиған «муһапизәтчи» гезитиниң бүгүнки бу мақалисидә көрситилишичә, бу «кесәк дөләтлири» ниң иқтисадий тәрәққияти өзлириниң һазирқи заман пән-техникиси шараитида бирмунчә чәклимигә учрайду. Униңдин башқа йәнә, бу дөләтләрниң нопус қурулмисида намрат нопус көп, ишсизлар көп, байлар билән намратларниң пәрқи бәк чоң, җәмийәт муқим һәм тинч әмәс, бу дөләтләрдә кесәллик вә террорчилиқтәк ички вә хәлқаралиқ тоқунушлар көп. Хитай билән тәйвән оттурисидики тоқунуш бир йошурун хейим хәтәр. Хитай билән тибәт, уйғурлар оттурисидики тоқунушлар бир реал мәсилә, һиндистан билән пакистан оттурисидики тоқунушму бир чоң хейим хәтәр. Шуңлашқа бу дөләтләрниң өзлири көзлигән мәқсәткә йетиш иқтидари чәклик, демәк униң дуняниң тәртипини өзгәртиш пилани пәқәт бир тәсәввурдин ибарәт.
