10 ‏ - Авғуст кучар вәқәсигә қатнашқучиларниң аилә тавабати тутқунға учриди

Уйғур әлиниң һәрқайси җайлирида қурулған тәкшуруш понкитлириниң биридә, қораллиқ хитай сақчи бир уйғурниң салаһийитини тәкшүрүп сорақ қилмақта.

 Игилишимизгә қариғанда даириләр шу қетимқи вәқәгә қатнашқан қаршилашқучи күчләрниң аилә тавабатлирини тутқун қилип, һазирға қәдәр уларниң из дерикини бәрмигән.

10 ‏ - Авғуст күни уйғур елиниң кучар наһийисидә уйғур қаршилашқучи күчлириниң мәзкур наһийидики хитай сода әслиһәлиригә вә һөкүмәт органлириға қарши елип барған өзини өлтүрүвелиш характерлик һуҗуми, бейҗиң олимпик мусабиқиси башлинип 3 күн өтмәй йүз бәргән иди. Мәркизи германийидики дуня уйғур қурултийи даириләрниң вәқәдин кейин елип барған бастуруш һәрикитидә тиғ учини вәқәгә қатнашқучиларниң аилә тавабиатиға қаратқанлиқини билдүрмәктә.

Игилишимизгә қариғанда, шу қетимқи һуҗумда өлгән яки өзини партилитивалған 10 кишилик қаршилашқучи гуруһниң ичидики кучар 7‏ - районда олтуридиған әхмәтҗан тохти вә бүви мәрйәм исимлик қаршилашқучилар өз ара әр - аяллар болуп, әхмәтҗан тохти сақчилар билән болған тоқунушта өлтүрүлгән, бүви мәрйәм болса өзини партлитивалған. Дуня уйғур қурултийиниң чаршәнбә күни елан қилған бу һәқтики учурида бу йил 24 яшлардики әхмәтҗан билән бүви мәрйәмниң әмдила 10 айға толған бовиқи барлиқини, вәқәдин кейин сақчиларниң бовақни елип кәткәнлики, йәрлик даириләрниң бовақниң тәқдири тоғрисида учур беришни рәт қилип келиватқанлиқини илгири сүрди.

Хитай һөкүмити кучадики һуҗумдин кейин уйғур аптоном районида аталмиш "3 хил күчләр" гә қарши җәң елан қилип, бастуруш һәрикитиниң " өлүм - көрүмлүк вә шәпқәтсиз" елип берилидиғанлиқини тәкитлигән.

Уйғур аптоном райони парткоми сияси қанун комитетиниң секритари җаң хәйлун, шәрқий түркистан күчлириниң "йилтизини қурутиветиш"ни илгири сүргән иди. Биз вәқәниң һәқиқи әһвалини игиләш үчүн наһийилик дөләт аманлиқини қоғдаш әтритигә телефон қилған болсақму, лекин мәзкур органдики хадимлар вәқә тоғрисида пикир баян қилишни рәт қилди.

Дөләт аманлиқини қоғдаш әтритидики бир хитай кадири," мениң бу мәсилидә сизгә пикир билдүрүш һоқуқум йоқ. Бу ишни яхши билмәймән ... Кәчүрүсиз. Мән буниңға һоқуқлуқ әмәс," дәйду. Лекин вәқә йүз бәргән районда аммиви органлар вә җ х системисидики уйғур кадирлар, җәмийәттики хәлқниң наһайити әнсизлик ичидә қалғанлиқи, даириләрниң вәқәгә мунасивәтлик учурларни наһайити җидди тизгинләватқанлиқини аңқириш тәс әмәс.

Юқириқи сөһбәт мухбиримиз билән кучар наһийилик дөләт аманлиқини қоғдаш әтритиниң бир уйғур кадири арисида елип берилди. Дуня уйғур қурултийи хитай даирилириниң бүви мәрйәмниң бовиқи билән тәң йәнә униң кучар йеңи шәһәрдә " ихлас сода базири" ачидиған ачиси вә дукандики хизмәтчиләрни қолға алғанлиқи, қолға елинғанларниң вәқә билән мунасивәтсиз кишиләр болушиға қаримай һазирға қәдәр тутуп туруливатқанлиқини билдүрди. Лекин хәвәрдә бүви мәрйәмниң ачисиниң исми, дукандики хизмәтчиләрниң исим шәрипи берилмигән. Әмма мәзкур вәқә мунасивити билән қолға елинған аилә тавабиатлири болса буниң билән чәкләнмигән.

Қолға елинғанларниң ичидә әхмәтҗан тохтиниң 60 яшлардики дадиси тохти тай, аниси, иниси мусаҗан тохти, акиси мәмәт тохтиларниң барлиқи, бир сиңлисиниң қолға елинғандин кейин йеқинда қоюп берилгәнлики илгири сүрүлмәктә.

Кучар наһийисиниң 7 - районидики исмини ашкарилашни халимайдиған бир уйғур аилә ханими, 10 - авғуст вәқәсигә қатнашқучиларниң аилә тавабиати тутқун қилинғанлиқиға даир гәпләрни аңлиғанлиқини, лекин вәқәниң тәпсили әһвалини билмәйдиғанлиқи, чүнки өзиниң бир аилә аяли икәнликини билдүрди. Мәркизи германийидики дуня уйғур қурултийи қәшқәр вә кучада хитай бихәтәрлик күчлиригә һуҗум қилиш вәқәси йүз берип узун өтмәй, бу икки районда рәсми қолға елинғанларниң аз дегәндә 1000 ға йәткәнлики, нурғун кишиләрниң тутқун қилинғанлиқи, тутқунларға түрмә йетишмәй йәрлик һөкүмәт биналирида тутуп турулуватқанлиқини илгири сүргән.

Йәрлик һөкүмәт даирилириниң испатлишиға еришәлмигән бу хәвәрдә йәнә, кучадики намдар диний затларниң бири болған адил қари исимлик имамға муддәтсиз қамақ җазаси берилгәнликини, у 10 - авғуст вәқәси билән мунасивәтсиз болсиму, лекин даириләр кучадики һуҗумға қатнашқучиларниң бириниң адил қарим имамәтчилик қилидиған мәсчитниң җамаәт әһли икәнликини баһанә қилип, имамни җазалиғанлиқини илгири сүргән.

Дуня уйғур қурултийи баянатчиси дилшат ришит, хитай даирилирини қаршилашқучиларниң аилә тавабатини җавабкарлиққа тартиш хитай қануниниң өзигә пүтүнләй хилап икәнлики, хәлқара җәмийәтниң райондики вәзийәткә диққәт қилишини өтүнди.

Хәвәрләрдә хитай бихәтәрлик вә һәрбий қисимларниң кучар наһийисидики йеза - кәнтләрдә тәкшүрүш понкитлирини қуруп, йеза пуқралириниң аммиви сорунларға топлинишини, саяһәт қилишини чәклигәнлики, қанун иҗра қилғучиларға мәсчиткә киргүчиләрни яки аилисидә мәхпий ибадәт қилғучиларни тәкшүрүп, "сияси өткәлдин" өткүзүш тәләп қилинғанлиқини илгири сүргән.