“күздики су вә бипаян асман” (2)

Хав чүнниң тәхәллуси мо руң шөсүн болуп, у өзиниң хитайдики иҗтимаий мәсилиләр, чириклик, һөкүмәт вә сода, тиҗарәт арисидики сирлиқ мунасивәтләр, заманиви турмушниң хитай җәмийитидә пәйда қилған һаңларға мунасивәтлик темиларда язған “чеңду, бу кечә мени аварә қилма”, “чүшидә өлүш” дегәндәк әсәрлири билән тонулған. Униң хитайдики вейбо тор бетидә 1 милйондин ошуқ әгәшкүчиси бар.

Хав чүн “күздики су вә бипаян асман” намлиқ мақалисидә хитай җәмийитидә сақлиниватқан иҗтимаий кесәлликләр үстидә мулаһизә йүргүзгән болуп, у мақалисиниң алдинқи қисмида хитай җәмийитидики азабқа көнүп қелиш хаһишини вә реаллиқни қобул қилиштики қийинчилиқ үстидә мулаһизә йүргүзгән иди. Төвәндә биз униң хитай җәмийитигә қойған төвәндики диагнозлириға давамлиқ диққәт қилип бақайли:

Һазир җәмийитимиздики 3-хил иҗтимаий кесәллик болса-қуллуқ психикиси. Худди лушүн ейтқандәк, хитайда пәқәт иккила дәвр болған. Бири инсанлар қул қилинған дәвр, иккинчиси, кишиләр қул болушни арзу қилидиған, әмма һазирқи шараит йол қоймайдиған дәвр. Бу кишиләр кичикидин башлап, коллектипқа, дөләткә, партийигә садиқ болушни өгинип чоң болған. Улар һөкүмәтни һәммидин үстүн көриду. Һөкүмәтни тәнқид қилған һәрқандақ киши униң дүшмини дәп қарайдиған бу кишиләр өзиниң қилғинини вәтәнпәрвәрлик дәп ойлайду. Улар үчүн һәрқандақ нәрсә вәтәнпәрвәрлик билән мунасивәтлик болғандила, андин бир мәнигә игә болған болиду. Бу кишиләр тиришип оқуса, җапалиқ хизмәт қилса дөләт үчүн қилиду, бәдинини дөләт үчүн чениқтуриду. Һәтта муһәббәтләшсиму дөләт үчүн муһәббәтлишиду. Әмәлийәттә улар дәватқан дөләт мәнпәити дегән һөкүмәтниң мәнпәити, партийиниң мәнпәити, һәтта наһайити аз бир қисим кишиләрниң мәнпәитидур. Бу кишиләр аталмиш “дөләт мәнпәити” үчүн, уларниң рәһбәрлири кимни өч көр десә, шуни өч көриду. Нормал бир дөләттә әркинлик, демократийә вә кишилик һоқуқ дегән интайин яхши аңлинидиған сөзләр. Әмма хитайдики бундақ қуллар болса бу сөзләрниң һәммисини империалистларниң қәсти, дәп қарайду. Чеқимчилиқни, асийлиқни, һәтта өз туғқанлиридин йүз өрүшни мәдһийиләйду.

Бу хил кишиләр өч-адавәт билән толған маарип билән тәрбийилинип, техиму хәтәрлик қулларға айландурулған. Уларниң нәзиридә, дунядики ахбарат васитилириниң һәммиси хитайға қарши. Барлиқ кишилик һоқуқ тәшкилатлири хитайниң орисини колаш үчүнла мәвҗут болуп туруватқан, барлиқ өктичиләр һәммиси ғәрбкә сетилған хаин, сатқин. Хитайда әгәр бир аял чәтәлликкә той қилса, улар буни бир миллий номус дәйду, әмма бир җуңголуқ әр чәтәллик аяллар билән көңүл ачса, у һалда бу җуңголуқларниң чәтәлликләрдин тарихи өчини алғанлиқи һесаблиниду. Бу хәтәрлик қуллар давамлиқ һалда уруш қилишқа күшкүртиду. Хитай чоқум японийә билән уруш қилиши керәк, америка билән уруш қилиши керәк, дәйду. Сиз хитайда бундақ вәтәнпәрвәрләрниң “японийигә берип бомба ташлап келимән, японийини ундақ вәйран қилип, тарихи өчимизни алимән” дегинини давамлиқ аңлайсиз. Бу кишиләрниң ичи нәпрәт биләнла толған. Бу “вәтәнпәрвәрләр” ниң йерим әсир алдидики “қизил қоғдиғучилар” дин һечқандақ пәрқи йоқ. Бундақ көзи қариғу, ичи нәпрәт билән тошқан кишиләр нормал бир җәмийәттә хәтәрлик дәп қарилиду. Әмма хитайда улар мәдһийилиниду. Әтиварлиниду.

4-Хил кесәллик болса-көмүп қойған бомба характери. Хитайда адәмләр худди көмүп қоюлған бомбилар билән толуп кәткән йәргә дәссәватқан кишиләрдәк яшайду, һечкимдә бихәтәрлик туйғуси йоқ. Чүнки, бу дөләттә қанунниң күчи йоқ. Һөкүмәт қанунни халиғанчә өзгәртиду. Қанунға әмәл қилиш билән хилаплиқ қилишниң ениқ чәк-чегриси йоқ. Мәсилән, бир шәһәрдики кичик дукандарни мисалға алайли, җан беқиш һәләкчилики билән дукандарчилиқ қиливатқан бир киши әгәр һөкүмәт органлири халиғандәк иш қилмайдикән, униң дукини һәрқачан тақилип кетиши мумкин. Сода-санаәт идариси, баҗ идариси, җамаәт хәвпсизлик идариси, от өчүрүш вә һәтта сәһийә понкитиниңму кичиккинә иш үчүн униң дукинини печәтләш һоқуқи бар. Әһвал мана мушундақ болғачқа, һечким узун муддәтлик пилан түзмәйду. Узақни ойлап иш қилмайду. Дукандар дукини очуқ вақитта уруп-соқуп пул тепивалғиниға хош болуп олтуриду. Әһвал мушундақ болғачқа, хитайда һәммә киши көз алдидики мәнпәәт үчүнла һәрикәт қилиду. Һечким иш әхлақи, түзүм-принсип дегәнни нәзәргә илмайду. Қиливалғиним қиливалған дәйду, шуңа әмәлдарлар әмәл тутуватқан вақтида җениниң баричә мал-дуня йиғиду, содигәрләр иш әхлақи вә өлчәмлик тиҗарәт қилишниң орниға пул тепишнила ойлайду. Йәткүчә пулни тепип болғандин кейин яки уни башқа йәргә йөткиветиду яки болмиса һарғучә хәҗләйду. Һечкимниң кәлгүси билән кари йоқ.

Мана мушундақ хәтәр туйғуси авам хәлқни техиму алдираңғу, чечилаңғу қиливәткән. Хитайда кишиләр айропилан техи йәргә қонмай турупла, йүк-тақилирини ечишқа башлайду. Аптомобил һәйдигәндә кичиккинә бир арилиқ болсила, өләр-тирилишигә қаримай қисилип киривалиду. Өчирәт туридиған иш болсила чоқум өчирәттә турмай алдиға киривалидиған адәм чиқиду. Кишиләр өз-ара ишәнмәйду. Һәтта бир-биригә өчлүк қилиду. Хитайда кишиләрниң бундақ болуп кетишиниң нурғун сәвәблири болуши мумкин. Әмма буниң асаслиқ сәвәби, түзүмниң сахтипәзлики вә қутратқучилиқи. Узун йиллардин буян давам қиливатқан қуллуқ маарипи, компартийә идийилири вә өчмәнликни мәркәз қилған маарипниң нәтиҗисидә инсанларниң һәқиқий маһийити өзгирип кәткән. Һәтта әң муһими өзиниң адәмликини унтуп қалған.

Бу мақалиниң баш қисмини Бу йәрдин Көрүң.

Буни бесиш арқилиқ, пикриңизни йезиң

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар