Porbajin qel'esi heqqide melumat

Rusiye axbarat wasitiliri porbajinni " orxun Uyghur xanliqining 2 - qaghani moyunchur miladiye 7 - esirning axirlirida saldurghan bolup, u qedimi Uyghur qel'esidur"dep jakarlighanda, buningdin xewer tapqan dunyaning her qaysi jayliridiki Uyghurlar bir - birige hayajan bilen xewer yetküzüshken idi.

Shu waqitta qazaqistandiki Uyghur alimliridin bir guruppa kishiler rusiye fédératsiyisi teripidin porbajin'gha teklip qilin'ghan, rusiyining sabiq re'isi wiladimir putinmu porbajinni közdin kechürüsh üchün u jaygha barghan.

Towa jumhuriyitidin kelgen aydiz ependi bilen söhbet

Towa jumhuriyiti dölet radi'osining muxbiri aydiz ependi mundaq dédi: " 'porbajin' towa tilidiki bir söz bolup, 'por' sözi towa tilida 'lay' dégen menide, 'bajin' sözi 'öy' dégen menide bolup, 'laydin yasalghan öy' dégenni ipadileydu. Porbajinni 7 - esirlerde Uyghur xanliqi dewride, Uyghur qaghani yasatqan bolup, bundaq qel'elerdin towa jumhuriyitide 5 tépildi. Hemmisini Uyghurlar bina qilghan iken. Hazirche bu qel'elerdin biri üchün tetqiqat programmiliri bashlandi. Alimlar bu qel'elerning qedimki Uyghur dölitining chégrisini mustehkemlesh üchün Uyghur dölitining chégrisi etrapigha bina qilin'ghanliqini bayan qilishmaqta."

Porbajin qel'esining orni

Aydiz ependining éytishiche, porbajin rusiyining towa jumhuriyitidiki déngiz yüzidin 1300 métir égizlikke jaylashqan térixol kölining qaq otturisidiki töt géktar kélidighan aralgha yasalghan qel'e iken. Towa jumhuriyiti rusiye bilen mongghuliye chégrisigha jaylashqan bolup, yer meydani 170 ming kwadrat kilométir, nopusi 310 ming, buning ichide tuwalar nopusi 200 ming, ruslar 100 minggha yéqin, qalghanliri xakas, ukra'in qatarliq milletler iken.

Alimlarning qarishiche, towa tili türkiy tillarning Uyghur - oghuz guruppisigha kiridiken.

Porbajin qel'esi tetqiqati

Aydiz ependining éytishiche, porbajin qel'esi qedimiy bir xarabe bolup, uni eng deslep 1891 - yili rusiyilik meshhur sherqshunas alim dmitriy kélmin éniqlighan we porbajin qel'esining Uyghur xanliqining merkizi shehirining kichiklitilgen haliti ikenlikini ispatlighan iken.

Porbajin qel'esini "Uyghur xanliqining yazliq sariyi" dégen qarashni tunji qétim sabiq sowét ittipaqi dewridiki meshhur alim séwiyan baytéshtéyn 1957 - yili otturigha qoyghan bolup, köpligen alimlar inchike tekshürüshlerdin kéyin bu qarashni tekitligen iken.

Porbajin qel'esi néme üchün yasalghan?

Uyghur élide chiqidighan "shinjang medeniyiti" jurnilining 2008 - yilliq 5 - sanida, yalqun rozi qelimi bilen yézilghan "laydin yasalghan qel'ening siri" dégen maqaligha asaslan'ghanda, porbajin qel'esi moyunchurning ayali ninggu melike üchün saldurulghan. Ninggu melike xitayning tang sulalisi padishahining qizi bolup, uni eyni waqitta tang sulalisida yüz bergen önglük söygün isyanini basturup bergen moyunchür qaghan'gha tang sulalisining padishahi tang suzung xotunluqqa hediye qilip bergen iken.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.