Liwiye tarixida yéngi sehipe échildi

Liwiye ötkünchi hökümiti, kazafiy öldi dep jakarlidi. B b s ning bayan qilishiche, 20-öktebir küni misratada, qozghilangchilar bilen kazafiy qoshunliri otturisida yüz bergen jiddiy étishishta, kazafiy yarilinip qachqandin kéyin, bir tonélda tutuwélinip, doxturxanigha élip barghuche qutquzush aptomobilida ölgen.

Roytérs agéntliqining misratadin bayan qilishiche, mo'emmer kazafiyning ölüm xewiri tarqalghandin kéyin, liwiyining yéngi rehberliri dunyagha, liwiyining démokratiyige köchken bir yéngi dewri yétip keldi dep jakarlighan. Shimali atlantik ehde teshkilati (nato), liwiyide kazafiyning 42 yilliq mustebit hakimiyiti axirlashti, shuning bilen natoning liwiyige qaratqan hawa hujumi toxtitildi dep jakarlighan. Shundaqla liwiyidiki her sahe xelqini, ixtilaplarni tügitip, hazir yenila bölünme halette turuwatqan liwiyining parlaq istiqbalini birlikte yaritishqa chaqirghan.

Kazafiyning ölümi heqqide eng köp ghulghula qozghalghan dölet xitay. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi jyang yü gerche bügünki bayanatida, kazafiy telwe öltürüldi, liwiye emdi waqitliq hökümetning qoligha ötti dégen bolsimu, emma u, kazafiy hakimiyitining meghlubiyiti heqqidiki köz qarishini yoshurghan.

Xitayning shinxu'a agéntliqi bügünki xewiride, kazafiyning ölgenlikini, kazafiy a'ilisining teqdiri gumranliqqa yüzlen'genlikining belgisi, emma bu, liwiyining buningdin kéyin dunyadiki bir güzel “Etrzarliq” qa aylinidighanliqidin dérek bermeydu dep körsetken.

Xitaydiki “Yershari waqit géziti” ning bayan qilishiche, béyjing uniwérsitéti xelq'ara munasiwetler institutining mutexessisi wanglen, hazir liwiyide kazafiy küchliri yenila nahayiti qudretlik, kazafiyning ölgenliki bilen liwiyidiki urush toxtap qalmaydu, belki kazafiyning ölümi bu urushni téximu jiddiyleshtürüshi mumkin dégen.

Xitayning merkizi radi'o istansisi kazafiyning ölümini, bir tarixi sawaq dep chüshendürgen. Xitayning xelq'ara munasiwetler mutexessisi chénshu'angching, kazafiyning ölgenliki nato üchün we liwiyide hazir hoquq tutuwatqanlar üchün éytqanda, peqet bir ölüm weqesi yüz bergendin bashqa bir alahide belge emes, dégen. Xitayning “Jinxu'a géziti” bolsa, buningdin kéyin liwiyide jem'iyet tertipi buzulidu, bixeterlik azlaydu, térrorchiliq köpiyidu dégen.

Amérikidiki jorjiye uniwérsitétining siyasiy psixologiye mutexessisi jérrold postning qarishiche, kazafiyning 40 yildin buyanqi hökümet bashqurush ehwali, uning özidin bashqa kishini étirap qilmaydighan telwe we basmichi mijezlik kishi ikenlikini ispatlaydu. U, 1969-yili 27 yash waqtida, quruqluq armiye mayori derijilik unwan'gha tayinip siyasiy özgirish qilip, hakimiyetni tartiwalghandin kéyin “Ereb liwiye sotsiyalistik xelq döliti” qurupla, öz-özini ereblerning pexri, dep jakarlighan. Liwiyining pütün tebi'iy gaz menbelirini özige we öz jemetlirigila bayliq toplash üchün qollan'ghan. Kéyin u bir téléwiziye programmisi teyyarlap, özi bir eynekke qarap turup, afriqining, musulmanlarning we üchinchi dunya ellirining dahiysi kim? dep sorap, shu so'algha özi, mana men dep jawab bergen körünüshni dunyagha tarqatqan.

Kazafiy 1983-yili gérmaniyide méhmanxana partlitish weqesini peyda qilghan. 1988-Yili shotlandiyide ayropilan partlitip 270 yoluchini öltürgen. Bu yil liwiye xelqi “Ereb bahari” herikitining tesiride, mustebitlikke qarshi namayish qilghanda, kazafiy 2-ayning 22-küni téléwiziye nutqi sözlep, xitay buningdin 22 yil burun tiyen'enmén meydanida namayish qilghanlarni tanka bilen yanjimighan, miltiq bilen étip öltürmigen bolsa, dölitining birlikini saqlap hazirqidek tereqqiy qilalmaytti dep jakarlap, namayish qilghan xelqni basturush buyruqi chiqarghan.

Bügün b b s ning munazire bétidiki xitayche munazirilerde, kazafiyning ölümige xosh bolghanlar köp. Béziler, “Kazafiy déngshawpingning yaxshi oqughuchisi idi, umu hazir mawzidongning yénigha ketti, emdi nöwet xitay kommunist mustebitlirining özige keldi” dep yazghan. Yene béziler, “Xitay dunyada kimni qollisa shu yoqiliwatidu, bu hazir bir qanuniyet bolup qaldi” dep yazghan.