Майк муллен: биз тинч окяндики қудрәтлик күчмиз вә кәлгүсидиму шундақ болиду

Буниң җәнубий деңиз талаш-тартиши билән йеқин мунасивәткә игә икәнликини илгири сүргән мутәхәссисләр, америкиниң өткән он йилдин буян асия-тинч окян районидики мәвҗутлуқини күчәйтишкә тиришиватқанлиқини билдүрди.

Америка дөләт бихәтәрликигә аит чақирилған ахбарат елан қилиш йиғини 25-июл дөләтлик ахбарат кулубида өткүзүлгән болуп, йиғинда америка штаб башлиқлири бирләшмисиниң рәиси майк муллен америка дөләт хәвпсизликиниң дуняви мәвқәси вә буниңда муһим дәп қаралған нуқтиларни тәкитлиди.

У, алди билән асия-тинч окян райони, бир нәччә күн алдида хитай, җәнубий корейә вә японийәләрдә елип барған һәрбий зиярити, америка-хитай һәрбий мунасивәтлири, тәйвәнгә қорал сетип бериш мәсилиси вә җәнубий деңиздики талаш-тартишлар һәққидә тохталди.

У, америка-хитай һәрбий мунасивәтлириниң яхши башланғанлиқини, деңиз қарақчилири, террорлуққа қарши туруш вә қутқузуш ишлирида пикир бирлики һасил қилған болсиму, йәнә нурғун тәрәпләрдә пикир ихтилапи барлиқини алаһидә әскәртти.

У мундақ деди: “биз барлиқ тәрәпләрдә пикир бирлики һасил қилип кетәлмәймиз. Әлвәттә һәр икки тәрәп бундақ болушиниму күтмәйду. Икки дөләт арисида йәнә, бәкму реал вә бәкму әмәлий мәсилиләр мәвҗут болуп, булар биз райондики башқа дөләтләр билән һәрбий җәһәттә йеқин болғандәк хитай тәрәп биләнму йеқин болушимизға йол қоймайду.”

У йәнә мундақ деди: “хитай даирилири бизниң тәйвәнгә қорал сетип беришимизгә қарши; биз болсақ җәнубий деңиз мәсилисиниң мәҗбурән һәл қилинишиға қарши. Хитай даирилири бизниң хәлқара һава бошлуқида даимлиқ тәкшүрүш елип беришимизни яқтурмайду һәмдә бизму хәлқаралиқ деңиз вә һава бошлуқида йүрүш әркинликиниң чәклимигә учришини халимаймиз.”

Бу һәқтә тохталған түркийә һаҗитөпә университетидики истратегийә мутәхәссиси доктор әркин әкрәмниң қаришичә, америка соғуқ мунасивәтләр уруши, болупму йеқини 10 йилдин буян асия-тинч окяндики мәвҗутлуқини техиму күчәйтишкә тиришиватқан болуп, америкиниң бу хил мәйданни тутуши америка дөләт хәвпсизлики билән зич мунасивәтлик икән.

Майк муллен америка-хитай һәрбий даирилири арисида турғузулған пикир бирликни “хәйрлик” дәп көрсәткән болсиму, әмма буниң йәнила пәқәт тунҗи қәдәм икәнликини алаһидә тәкитлиди вә мундақ деди:“биз бу җәһәттә басидиған мусапә бәкла узақ. Бу йәрдә биз мунасивәтлиримизни дәсситидиған тарихий истратегийилик ишәнч асаси һәм йоқтур.”

Майк муллен йәнә, хитай билән һәрбий мунасивәт орнитишниң америкиниң дөләт мәнпәити үчүн муһим икәнликини, әмма буни америкиниң һәрбий пилани вә қошун орунлаштурушидики асасий амил қилип қоюшқа болмайдиғанлиқини көрсәтти вә “бизниң бу районда башқа һалқилиқ вә узун муддәтлик шундақла чоңқурлаштурмисақ һәмдә кеңәйтмисәк болмайдиған хәвпсизлик мәҗбурийитимиз бардур. Шуңа мән бу нуқтини у йәрдики японийә вә җәнубий корийидин ибарәт садиқ иттипақдашлиримизғиму көрсәттим” деди.

Японийә вә җәнубий корийиләрниң америка вә район бихәтәрлики үчүн муһим ролларни ойниғанлиқини көрсәткән майк муллен мундақ деди:“биз японийиниң дөләт мудапиәсидики мәҗбурийитимиздә интайин кәскинимиз. Биз йәнә японийиниң дөләт қоғдаш әтрити билән һәмкарлишишни давамлаштуруп, уларниң райондин һалқиған һәрикәтләрни елип бериш иқтидарини өстүрүшкә ярдәм беримиз.”

Бу һәққидә өз көзқаришини оттуриға қойған әркин әкрәм шәрқий җәнубий асияда америкиниң дөләт хәвпсизлик мәнпәитила болуп қалмастин йәнә иқтисадий мәнпәитиму барлиқини әскәртти.

Җәнубий деңиз билән чегрилинидиған дөләтләрдин филиппин, вийетнам, малайшия, тайланд қатарлиқ дөләтләр һәмдә һиндонезийә вә пакистан қатарлиқларни бир-бирләп тилға алған майк муллен бу дөләтләр билән болған һәмкарлиқини давамлиқ илгири сүридиғанлиқини қошумчә қилди.

Майк муллен ахирида америкиниң асия-тинч окян сияситини чүшәндүрүп мундақ деди: “биз тинч окяндики қудрәтлик күчмиз вә кәлгүсидиму шундақ болиду. Бизниң армийимиз бу қудрәтлик күчниң хәнҗири вә кәлгүсидиму шундақ болиду. Биз өзимизниң кона-йеңи мәҗбурийәтлиримиздин һәргиз баш тартмаслиқ билән биргә йәнә дуняниң бу муһим қисмида тинчлиқ вә муқимлиқ орнитишта һәрқандақ пурсәтни қолдин бәрмәймиз.”

Майк муллен хитай мухбирниң җәнубий деңиз мәсилиси вә униң һазирқи тәрәққияти һәққидә сориған соалиға җаваб берип: “биз деңиздики әркинлик, әркин йүрүш вә хәлқара деңизда һәрқандақ һәрикәтниң чәклимигә учримаслиқини қәтий қоллаймиз” деди.

Мәлуматларға қариғанда, хитай һава армийә даирилири өткән айда америкиниң бир разведка айропиланиға агаһландуруш бәргән вә бу айропиланни райондин чиқип кетишкә буйруған.

Хоңкоңдин чиқидиған “сумурғ” телевизийиси мухбирниң бу һәқтики соалиға җаваб бәргән майк муллен:“у дегән хәлқаралиқ һава бошлуқи, шундақ икән бизниң у йәрдә учушимиз дәхлигә учримаслиқи керәк.” деди.

У йәнә мунуларни қошумчә қилди: “хитай даирилири бизни у йәрдин чиқиривәтмәкчи, әмма бу мумкин әмәс. Биз бундақ қилалмаймиз. Булар тәкшүргүчи айропиланлар болуп, бу хилдики тәкшүрүш бәк муһимдур. Мәнчә һәр икки тәрәп буни қандақ елип беришқа диққәт қилсақ болиду.”

Доктор әркин әкрәмниң қаришичә, америкиниң асия-тинч окяндики мәвҗутлуқи тәбиийки хитайни биарам қилған, шуңлашқа бу икки дөләтниң мунасивәтлири һәр заман давалғуш һалитини сақлап қалидикән.

Майк мулленниң баянати вә мухбирларға бәргән җавабида, русийә, һиндистан вә австралийә қатарлиқ дөләтләр билән болған мунасивити вә бәзи мәвҗут мәсилиләргиму орун берилди.

Америка штаб башлиқлири бирләшмисиниң рәиси майк муллен өткән һәптә хитайда зиярәттә болған һәмдә америка-хитай һәрбий мунасивәтлириниң нөвәттики тәрәққияти һәққидә сөһбәт елип барған иди.