'Шинҗаң мән аңлиғандәк әмәскән'

Сүрәт, қәшқәр хәлқ мәйданидики мавзедуңниң һәйкили.

‏- Хитайчә 'шинҗаң' дәп атилидиған җай әмәлийәттә хитайниңкигә пәқәт охшимайдиған наһайити мол тарих вә мәдәнийәт бар җай дәп аңлайттим, ‏- дәп саяһәт тәсиратини башлайду б б с хәлқара бөлүминиң һавалиси билән үрүмчи, қәшқәрләрни зиярәт қилған журналист бен бровет. У 'шинҗаң мән аңлиғандәк әмәскән' дегән мақалисида мундақ дәп язиду: земининиң чоңлуқи иран билән тәң болған бу районниң мәркизи үрүмчигә бардим. Айропиландила көрүнидуки, чәтәлликләр адәттә хитайниң саяһәт хәритилиридин асан тапалмайдиған бу шәһәр, әмәлийәттә наһайити чоң шәһәр икән.

'Хитай даирилири бу йил 5‏ - айниң 14 ‏- күни, һәммә учур-алақә әслигә кәлди дәп елан қилған иди'

Өзлири келивалған хитайлар билән йәрлик уйғурлар оттурисида 2009‏ - йили зораванлиқ тоқунуш йүз бәргәндин кейинла, хитай даирилири бу районниң дуня билән болған пүтүн интернет вә узун йоллуқ телефон алақисини үзүвәткән болуп, бу йил 5‏ - айниң 14 ‏- күнигә кәлгәндә , андин һәммә учур-алақә әслигә кәлди дәп елан қилған иди.

---- Мән таможнидин өткәндә, ---- дәп баянини давамлаштуриду аптор, ----хитайниң чегра хадимлири маңа узун вақит тикилип қарап туруп, йәнә паспортимға бир қариветип, бир һазадин кейин күлүмсирәп 'җуңгода турған күнлириңизгә хошаллиқ тиләймән' деди. Мән таможнидин чиқип таксиға олтурғанда, аллиқачан 'әтә' болған иди. Инси-җин көрүнмәйдиған йоруқ кочилардин өтүп бир заманиви меһманханиға кәлдим.

'Бир чоң мәсчит бар җайға кәлгәндә, андин мезилик кавап һидини сәздим'

Аптор баянини мундақ дәп давамлаштуриду: мән ойғанғандин кейин, бурун келип бақмиған бу натонуш җайда қандақ саяһәт қилишни ойлидим. Бу җайниң йәрлик тилини өгәнмигәнгә ечиндим. Мән азрақ билидиған рус тили бу җайда әсқатмиди. Мән алди билән кочиларни айлинип бақтим. Хитайниң шәһәрлиридикигә охшаш биналарни көрдүм, әтигәндила чиқип бағчиларда хитайчә усул ойнайдиған кишиләрни, үч чақлиқ ришкиларни, һарвисини иттирип йүрүп тавуз сатидиған кишиләрниму көрдүм. Хитай шәһәрлиридикигә охшайдиған игиз биналар қатарида бир чоң мәсчит көрүнди. Мән шу җайға кәлгәндә, андин мезилик кавап һидини сәздим вә хитайларға охшимайдиған адәмләрни көрдүм.

'Наһайити көп қораллиқ қисимлар кочиларда тохтимай чарлап йүргән, әмма бу шәһәрдики йәрлик хәлқ пәқәт қорқмиған'

‏- Бу җайда шәһәрдә туруватқан чәтәлликләрниң ейтип беришичә,‏- дәйду аптор, - бултур бу шәһәрдә чоң тоқунуш йүз бәргәндин кейинла, хитай даирилири бу шәһәрдин чәтәлликләрни кәткүзүвәткән. Бу җайниң дуня билән болған алақисини үзүвәткән. Наһайити көп қораллиқ қисимлар кочиларда тохтимай чарлап йүргән. Һәммила бинада сақчилар поста турған. Әмма бу шәһәрдики йәрлик хәлқ пәқәт қорқмиған, йәнила франсийә ачқан чоң дукан әтрапида өзиниң ушшақ тиҗаритини қиливәргән. Пәқәт улар, уруқ - туғқанлири билән алақә қилалмай тит - тит болуп кәткән. Чәттики туғқанлири телефонлишиш үчүнла, һәтта миң километир йирақлиқтики хитай шәһәрлиригә барған. Мән бу қетим үрүмчидә чоң базарға кәлгәндә, андин хитай йемәклиригә тамамән охшимайдиған оттура асиячә мезилик йемәкләрдин һузурландим.

'Дуня буйичә деңиз йүзидин әң төвән җайдики турпан дегән қумлуқтики бостанда уйғурларни көп көрдүм'

Аптор баянини мундақ дәп давамлаштуриду: мән аптобусқа олтуруп турпанға барғичә, шамал күчи електир истансилирини, нефит санаитигә мунасивәтлик завутларни көрдүм. Дуня буйичә деңиз йүзидин әң төвән җайдики бостанлиқ дәп атилидиған турпанда уйғурларни көп көрдүм, мевилириниң тәмини тетидим, сулайман мунариниму көрдүм.

'Қәшқәрдики хәлқ мәйданида техичә мавзедуңниң һәйкили турупту'

Мини 'әнглийә әвәткән муһим хадим' дәп гуман қилип, пуқрачә кейиндүрүп кәйнимгә салған сақчиларму мән билән пойизға чүшүп қәшқәргә биллә кәлди.

Қәшқәрдики хәлқ мәйданида техичә мавзедуңниң һәйкили турупту. У җайда, бир хитай оқуғучи билән йәнә бир уйғур оқуғучи енглизчә тил мәшиқи қиливатқан икән. Уларниң чәтәллик тил оқутқучилири үрүмчи вәқәсидин кейинла, бу шәһәрдин кәткүзүветилгән икән. Хитай оқуғучи мән билән параңлашти. У сап сияси гәпләрнила билидикән.

'Меһманхана миниң һәр бир һәрикитимни хоҗайинлириға йоллап турғанлиқиниму билип турдум'

--- Мән қәшқәрдә турған меһманхана, мениң һәр бир һәрикитимни хоҗайинлириға йоллап турғанлиқиниму билип турдум, ---- дәп баянини давамлаштуриду аптор, --- мән буниңға наразилиқ билдүргәндин кейин, бир аз әркинликкә чиқип, андин өзәм тәнһа һалда бу шәһәрни айландим.

 'Қәшқәрдин тағ йоллири билән қарақолға бардим'

Аптор баянини мундақ дәп давамлаштуриду: мән қәшқәрдин тағ йоллири билән қарақолға бардим. Йол бойи қой, кала, төгә басқан йүкчи аптомобилларни көрдүм. Тарихтики марко поло 'муз көл' дәп тәсвирлигән җайда бир нәччә күн баригаһта йетип қопуп, әркин базарларни көрүп, каваптин һузурландим.

'Бу қетимқи саяһәттә, сақчиларниң һәмраһлиқида йүрүп, бихәтәр қайтип кәлдим'

Әслидә қирғизистанға беришни ойлиған идим, --- дәйду бен бровет мақалисида, ---- әмма йәрлик даириләр у тәрәпни 'җиддий' дәп тонуштурди. Ахири мән бу қетимқи саяһәттә сақчиларниң һәмраһлиқида йүрүп, бихәтәр қайтип кәлдим. Хитайчә 'шинҗаң' дәп атилидиған бу җайни хитайниңкигә пәқәт охшимайдиған наһайити мол тарих вә мәдәнийәт бар җай дәп аңлиған идим, шундақла йәнә, һазир бу җайда пүтүн учур - алақә очуқ һәм әркин дәп аңлиған идим. Әмма, мән бу қетим көргән шинҗаң, мән бурун аңлиған шинҗаң әмәскән.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар