Metbu'atlarda Uyghurlar mesilisi munazire qilinmaqta

Bügün, 13 - iyul, ürümchide 2 uyghurni étip öltürgen we birini yarilandurghan neq meydanni saqlap turghan xitay saqchisi we arqa körünüshte uyghur puqraliri.

Xewerde 2009 - yili 7 - ayning 5 - küni ürümchide yüz bergen weqening xitayni sherqiy türkistan heqqide qaytidin oylinishqa mejbur qilghanliqi tilgha élinip" 5 - iyul weqesi xitayning Uyghurlargha qaratqan milliy siyasitining meghlup bolghanliqini ispatlidi" déyilgen.

"Béyjing: shinjangning tereqqiyat istratégiysini belgilesh yighini chaqirdi" namliq bu xewerde, 5 - iyul weqesidin kéyin Uyghur - xitay otturisidiki milliy ziddiyetlerning téximu ötkürliship, béyjing hökümitining béshini aghritqanliqi yézilghan. Ichki - tashqi musteqilchi küchlerning yildin - yilgha küchiyip bérishi netijiside, sekkiz dölet bilen chégrilinidighan bu tupraqning kélechekte tizginligüsiz derijige chüshüp qalmasliqi üchün, béyjing hökümitining bu rayondiki siyasitini özgertishke mejbur boluwatqanliqi tilgha élin'ghan.

Béyjingdiki bu yighinning tüp meqsiti, xelq turmushini yaxshilashqa tayinip menggülük muqimliqni emelge ashurushtin ibaret bolup, Uyghur - xitay otturisidiki milliy ziddiyetni, ebediylik muqimliqni xelq turmushini yaxshilashqa tayinipla hel qilghili bolmaydighanliqini ilgiri sürüwatqan chet'eldiki Uyghur ziyaliyliri, xitay hökümitini Uyghur millitining milliy iradisige hörmet qilishqa chaqirmaqta.
 
Xongkong mejmu'e géziti bolsa, bu qétimqi yighinning xitaydiki barliq yuqiri derijilik emeldarlarni we atalmish shinjang ishlirigha alaqidar barliq küchlerni bir arigha keltürgenlikini, béyjing hökümitining shinjangning iqtisadini yaxshilap, menggülük muqimliqni ishqa ashurush üchün jiddiy tedbir élishqa mejbur bolghanliqini yazghan.

Boshün torining 5 - ayning 19 - künidiki xewiride, xitayning bu qétimqi yighini we atalmish Uyghur aptonom rayonigha wang léchüenning ornigha partkom emeldarliqigha teyinlen'gen jyang chunshyen'ge qarita otturigha qoyulghan pikirler bérilgen. Bu pikirlerde, xitay hökümiti we jyang chunshyen shinjangning weziyitige heqiqiy köngül bölmekchi bolsa, aldi bilen Uyghur tili we medeniyitining depsende qilinishini cheklishi, diniy étiqad hem pikir erkinlikige yol qoyushi kérekliki tekitlen'gen.

Wetinim torida xitayning "shinjangni sekrep ilgirilesh xaraktérlik tereqqi qildurush" pilanigha qarita heptidin biri munaziriler qanat yéyiwatqan bolup, "bayliq déngizida boghuluwatqan Uyghurlar" namliq yazmida, sherqiy türkistanda bügünki milliy darametning 472 milyard 400 milyon yüen'ge yetkenliki, 1952 - yiligha sélishturghanda 540 hesse köpeygenliki, emma sherqiy türkistan xelqining bolsa barghanséri namratliship kétiwatqanliqi, ishsiz qéliwatqanliqi, ach qéliwatqanliqi, perishanchiliq ichide yashawatqanliqi tilgha élin'ghan.

Xitay hökümiti teripidin cheklen'gen "Uyghurbiz" torida otturigha chiqiwatqan xitayche bes - munaziriler téximu keskin bolup, bir qisim Uyghur ziyaliyliri teripidin bérilgen pikirler xitay tor betliride qizziq témigha aylan'ghan. Wang léchüen hökümranliqidiki shinjangda Uyghurlarning barliq - heq hoquqliridin mehrum bolghanliqi, jang chunshyen hökümranliqidiki shinjangda eger milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni heqiqiy ijra qilinmisa, Uyghurlarning teqdiride yenila özgirish bolmaydighanliqigha oxshash pikirler tekitlen'gen.
 
Munazirilerde yene, xitay hökümitining 5 - iyul weqesini yuqiri prinsipqa kötürüp, üch xil küchlerge zerbe bérish bahanisida nurghunlighan ziyaliylarni qolgha alghanliqi, Uyghurlarning alaqe erkinlikini, intérnét erkinlikini cheklesh prinsiplirining barghanséri küchüyiwatqanliqi, xitay asasiy qanunining Uyghur wetinide qilche küchke ige emesliki we belki hökümet teripidin depsende qiliniwatqanliqimu sözlen'gen.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.