Түркләрниң мәһмут қәшқири сөйгүси

Әнқәрә үмид көй анадолу толуқ оттура мәктипи түркчәм кулубиниң қурғучиси, аслихан йазиҗи ханим оқуғучилири билән биргә

 Һәтта бәзи нуқтилиқ мәктәпләр улуғ алим мәһмут қәшқириниң рәсими вә туғулған ‏- вапат болған күнлири йезилған майкиларни бастуруп, оқуғучиларға кийдүрүп һәр хил йиғинларға елип берип мәһмут қәшқирини аңлатмақта. Булардин бири әнқәрә үмид көй анадоли толуқ оттура мәктипи.

Бу мәктәпниң тил ‏- әдәбият оқутқучиси аслихан язиҗи мәктәптә кулуп қуруп мәһмут қәшқирини аңлитиватқанлиқини, бу мәктәп мәһмут қәшқириниң исми йезилған попайкиларни бесип тарқитип мәһмут қәшқирини хатириләватқанлиқини, йеқинда мәһмут қәшқири намлиқ мәхсус журнал чиқирип бүйүк алимни түрк дунясиға тоштуридиғанлиқини аңлатти. У радиомизға қилған сөзидә мәһмут қәшқириниң түрк дунясидики орни, әсәрлириниң илмий қиммити вә бүгүнки роли дегәнгә охшаш мәсилиләр үстидә тохтилип өтти.

Аслихан язичи ханим алди билән мәктипидә өзлири қурған түркчәм кулуби вә униң паалийәтлири һәққидә тохтилип мундақ деди: "әслидә һәр әдәбият оқутқучисиға охшаш мәнму түрк тилиға наһайити әһмийәт беримән. Өткән йили үмид көй анадолу толуқ оттура мәктипи түркчәм кулубини қурдуқ. Бу кулубниң исмини түркчәм дәп қойдуқ. Биз пүтүн паалийәтлиримиздә түрк тилиниң қанчилик муһим бир тил икәнликини тәкитләшкә тиришиватимиз. Түркчиниң билинмигән тәрәплирини оттуриға чиқиришқа тиришиватимиз. Биз түркчәм кулуби болуш сүпитимиз билән даңлиқ кишиләрни тәклип қилип лексийиләр бәрдуриватимиз. Мәктипимиздә там гезитлиригә мақалә йезиш арқилиқ кишиләрни ана тилиға игә чиқишқа әһмийәт беришкә чақириватимиз. Биз әнқәрәдә кочиларни айлинип дуканлириға чәтәл тилида исим бәргән кишиләргә идийивий хизмәт ишләп дуканлириниң исмини түркчигә өзгәртишни тәләп қиливатимиз. Йеқинқи йиллардин бери түркийидә ана тилға әһмийәт беридиғанларниң сани күндин ‏- күнгә көпийиватиду. Әнқәрәдики пүтүн районлуқ һөкүмәтләрни зиярәт қилип чәтәл тилида исим қойған дукан вә ширкәтләрниң исимлирини өзгәртишни тәләп қиливатимиз. Булардин башқа журнал чиқириватимиз. Бу йил мәһмут қәшқири йили болғачқа мәһмут қәшқири вә униң өлмәс әсири түркий тиллар диванини хәлқимизгә тонуштуруватимиз."

Аслихан язичи ханим, бүйүк алим мәһмут қәшқири һәққидә паалийәтләр елип бериватқанлиқиңизни дәп өттиңиз, конкрет немә паалийәтләрни елип бериватисиләр? дегән суалимизға җаваб берип мундақ деди: "мәһмут қәшқири һәққидә бәзи хизмәтләрни қилдуқ. Буниңда мәһмут қәшқириниң туғулғанлиқиға 1000 йил болғанлиқини тәкитләшкә тиришиватимиз. Сизгиму мәлум мәһмут қәшқири язған бир грамматика китаб бар. Техичә тепилғини йоқ. Түркийә явроасия язғучилар җәмийити бу китабни тапқанларға 1000 җумһурийәт алтуни беридиғанлиқини елан қилған иди. Биз бу китабқа кишиләрниң диққитини тартиш үчүн бу китаб һәққидә варақчиларни бесип тарқитиватимиз. Биз 2008-йили мәһмут қәшқири йили мунасивити билән мәһмут қәшқириниң рәсими, исми вә фамилиси, туғулған вә вапат болған йили йезилған майкиларни бесип тарқитиватимиз."

Әнқәрә умидкой анадолу толуқ оттура мәктипи оқутқучиси аслихан язиҗи ханим мәһмут қәшқири вә униң әсәрлириниң түрк дуняси үчүн шундақла илим дуняси үчүн интайин муһим икәнликини ейтип мундақ деди: "алди билән илмий һәқиқәтләр бар, уни қобул қилишимиз керәк. Биринчиси мәһмут қәшқири тунҗи түркчә грамматика китабиниң язғучиси. Тунҗи қетим қамус язған киши. У йәнә тунҗи қетим бундин 1000 йил бурун луғәт язған киши. Мәнчә мәһмут қәшқири түрк дуняси үчүн наһайити муһим бир шәхс, чүнки түркологийә илминиң қурғучиси. Түрк дуняси мәдәнийитигә өчмәс төһпиләрни қошқан киши. Түркий милләтләрниң әң чоң кәмчиллики ана тилиға йетәрлик дәриҗидә әһмийәт бәрмәслик. Мәһмут қәшқири `түркий тиллар дивани` намлиқ әсиридә түрк тилиниң қанчилик бай бир тил икәнликини, униңға игә чиқишимизниң әһмийитини көрситип бәргән. Қанчә миң йиллиқ түрк тарихиға қарайдиған болсиңиз, мәһмут қәшқиридәк кишидин пәқәтла бир қанчә кишини көрәләйсиз. Мәсилән қараманли мәһмәт, мустафа камал ататүрк. Мәнчә мәһмут қәшқири түрк дунясидики әң муһим кишидур. Биз мәһмут қәшқирини хәлқимизгә тонуштуруш үчүн немә қилсақ аз дәп ойлаймән."

Аслихан язиҗи ханим ана тилиға әһмийәт беришниң интайин муһим икәнликини, әмма түрк дунясидики бәзи түркий милләтләрниң ана тилиға игә чиқмаслиқиниң өзини қаттиқ рәнҗиткәнликини ейтип мундақ деди: "1993-йили көңлүмни қаттиқ йерим қилған икки вәқә бар. Бу йилларда түркий җумһурийәтләр арқа ‏- арқидин мустәқил болған иди. Түрк дуняси ойғинивататти. Биз бир күни түркий милләтләр бирлики қурулиду дәп һаяҗанлинип күтивататтуқ. У йили тунҗи қетим қара деңиз иқтисадий бирликиниң йиғини чақирилди. Бу йиғинға түркийә саһибханлиқ қилған иди. Әмма бу йиғинға қатнашқан дөләт рәһбәрлириниң һәммиси түркмән, әзәри, өзбәк вә қазақ иди. Әмма улар бир ‏- бири билән русчә сөзләшкән иди. Йиғинда һәммиси өз ана тили билән әмәс, русчә сөз қилди. Гәрчә бу түркий җумһурийәтләр мустәқил болғандин кейинки17 йил ичидә нурғун нәрсиләр өзгәрди. Әпсуски русчиниң тәсиридин қутулалмиди, техичә бу җумһурийәтләрдә рус тили ишлитилмәктә. Бу җумһурийәтләрдин түркийигә кәлгән оқуғучиларму өз ‏-ара русчә гәп қилишиду. Шуңа бу түркий җумһурийәтләр мәһмут қәшқириниң әсәрлирини, униң ана тилға болған сөйгүсини яхши өгиниши керәк."

Әнқәрә үмид көй анадолу толуқ оттура мәктипи түркчәм кулубиниң қурғучиси, аслихан язиҗи ханим буниңдин кейинки пиланлири үстидә тохтилип мундақ деди: "бу йәрдики мәктәпләрдә оқуғучиларға мәһмут қәшқирини аңлатмақчимиз. Мәһмут қәшқири йили мунасивити билән мәхсус бир журнал чиқармақчи болуватимиз. Журнал чиқириш үчүн тәйярлиқ хизмәтлиримиз пүтүп қалди. Техника хизмәтлиримизла қалди. Бу жорнилимиз йеқинда чиқиду. Худайим буйриса бу жорнилимизни бүйүк алим мәһмут қәшқиригә ярашқидәк, сәвийилик қилип нәшр қилимиз. Бу жорнални пәқәт түркийидила әмәс, әҗдатлиримиз кәлгән түркистанғиму йәткүзимиз. Бизниң мәқситимиз бүйүк алим мәһмут қәшқирини вә униң әсәрлирини дуняға аңлитиштин ибарәттур."