Ichki mongghulning bayannur aymiqida mongghullar tutqun qilindi
2011.06.30

Bu yil 5- ayning axiri ichki mongghulning shilin'ghol aymiqida mongghul charwichi mergenning xitay kömürkan shirkiti aptomobili teripidin basturulup öltürüsh weqesi sewebidin pütkül ichki mongghul da'iriside bir hepte dawamlashqan keng kölemlik naraziliq namayishi yüz bergen idi. Mongghullarning naraziliq namayishidin kéyin xitay hökümet da'irilirining rayondiki tutqun qilish herikiti dawamlishiwatqan mezgilde, 24-iyun ichki mongghulning bayannur aymiqida mongghullarning yene bir qétimliq naraziliq herikiti yüz berdi.
Bayannur aymiqidiki mongghullarning naraziliq herikiti hem xitay hökümet da'irilirining mongghullarni tutqun qilish herikiti heqqidiki bu xewer, tünügün yeni 29-iyun chüshtin kéyin tunji bolup xitayning “Rén-rén” tor békitige namelum shexs teripidin resimliri bilen chaplandi. Xewer tor bétige qoyulup 1 sa'ettin kéyin éliwétilgen bolsimu, lékin tünügün kechtin bashlap bu xewer ichki mongghul xelq partiyisi hem jenubiy mongghuliye uchur merkizining tor békiti arqiliq tarqitilip, bügün etigen köpligen chet'el metbu'atliridin orun aldi.
“Rén-rén” tor békitige qoyulghan xewer hem chet'ellerdiki mongghul teshkilatlirining xewerliridin melum bolushiche, bayannur aymiqidiki qoghushun kéni 1985-yili échilishqa bashlighandin buyan, yerlik mongghullarning ichimlik su menbesini éghir derijide bulghap, mongghullar arisida asta xaraktérlik qoghushundin zeherlinish késelliri köpeygen, yaylaqta béqilidighan charwilarning sanimu zor miqdarda azayghan. Mongghullar yerlik hökümet organlirigha rayondiki qoghushun kénini taqiwétish heqqide telepname sun'ghan bolsimu, emma da'iriler bu mesilini hel qilmay kelgen. Yéqinqi birqanche yildin buyan yer üstidiki éqin su qoghushun kénining su éhtiyajini qamdiyalmighanliqi üchün, qoghushun kéni zor miqdardiki yer asti süyini ishlitishke bashlighan. Netijide rayondiki su yüzi töwenlep kétip, yaylaqqa éqip kélidighan su menbesi üzülüp qalghan.
2011-Yili 6-ayning 11-küni bayannur aymiqidiki mongghullar qoghushun kéni xojayinliri bilen körüshüp, qoghushun kéni mesilisini hel qilishni telep qilghan. Emma, 23-iyun'ghiche kan idarisi yaki yerlik hökümettin héchqandaq jawabqa érishelmigen mongghullar 24-iyun qoghushun kénining sana'et üchün ishlitilidighan 6-nomurluq su tartish turubisining süyini toxtitiwetken. 25-Iyun, bayannur aymiqining bashliqi wang famililik xitay hem bayannur aymiqi saqchi idarisining mu'awin bashliqi bay ying 50 tin artuq qoralliq saqchi xadimlirini bashlap kélip, yerlik mongghullargha qarita urup yarilandurush, tutqun qilish herikitide bolghan.
Chet'ellerdiki mongghul teshkilatliridin ichki mongghul xelq partiyisining gérmaniyide turushluq re'isi témtsélt ependi, yaponiyide turushluq bash katipi keri'éd kuwastgalt ependiler erkin asiya radi'osining ziyaritini qobul qilip, bu weqe hem ichki mongghul weziyiti heqqide öz qarashlirini bayan qildi.
Ichki mongghul xelq partiyisining re'isi témtsélt ependi nöwettiki ichki mongghul weziyitini bayan qilip mundaq dédi: xitay hökümet da'iriliri shilin'ghol aymiqida yüz bergen mongghullarning naraziliq namayishidin kéyin, körünüshte mongghullargha nisbeten kengchilik qilghandek körünsimu, emma jenubiy mongghuldiki tutqun qilish hem basturushni téximu kücheytmekte. Bayannur aymiqidiki mongghullarning naraziliq herikitini ular qoralliq saqchilarni bashlap kélip basturdi. Xewerning sirtqa chiqip ketmesliki üchün hazir pütkül jenubiy mongghuldila emes xitay ichidimu tor béketlirini qamal qilip, mongghullar heqqidiki xewerlerni tosuwatidu. Mongghullarni öymu- öy tekshürüp tutqun qiliwatidu. Biz hazir herqandaq bir mongghulgha téléfon qilalmaymiz, ular biz bilen alaqileshkenliki mongghullarni tutqun qiliwatidu.
Ichki mongghul xelq partiyisining re'isi témtsélt ependi sözini dawamlashturup, hazir xitay hökümiti rayonda yürgüzüwatqan kontrolluqining qattiqliqini bildürüp, pat arida ichki mongghulda 5-ayning axiri yüz bergen zor kölemlik naraziliq namayishidek namayishlarning yüz bérish éhtimali töwen bolsimu, ichki mongghulning herqaysi jaylirida bayannur aymiqidikige oxshash naraziliq heriketlirining yüz bérishi mumkinlikini ilgiri sürdi.
Ichki mongghul xelq partiyisining bash katipi keri'éd kuwastgalt ependi, öz bayanida xitay hökümitining héchqachan rayondiki mongghullarning telipini hel qilmighanliqini, eksiche mongghullarning heqliq teleplirinimu qoral küchi arqiliq basturush yoli bilen rayondiki xitay hökümiti hem xitay shirketlirining menpe'itini qoghdap kéliwatqanliqini, ene shundaq bolghini üchün mongghul xelqi arisidiki naraziliq heriketlirining toxtimaydighanliqini tekitlidi.
Kerid ependi mundaq dédi: hazir igiligen melumatlirimizgha qarighanda ular bu qétim az dégendimu 40 nechche ademni tutqun qilghan bölishi mumkin. 5-Ayning axiridin buyan ular mongghullargha qaratqan tutqun qilishni toxtatqini yoq. Bir aydin buyan barliq téléfonlar taqiwétildi, biz rayondiki mongghullar bilen alaqe qilalmaywatimiz. Ular hazir tor béketlirini qamal qilip, tor béketlirige mongghullargha a'it xewerlerni yollighuchilarni tutqun qilmaqta. Tünügün “Rén-rén” tor békitige bu xewerni yollighuchinimu da'iriler alliqachan tutqun qilghan bölishi mumkin. Hazir mongghullarning ehwali tolimu jiddiy. Eger weziyet mushundaq dawamlishiwerse rayondiki mongghullarning naraziliqi téximu küchiyip, bundin kéyinki qarshiliq heriketliri toxtimasliqi mumkin.
Xitay weziyitini közetküchilerning qarishiche, yéqinqi birnechche yildin buyan xitaydiki tibet, Uyghur, mongghul qatarliq milletlerge qaritilghan yuqiri bésimliq siyasetning küchiyishi bu milletlerning xitay hökümitige bolghan naraziliq heriketlirining köpiyishidiki asasliq amil bolghan. 2008-Yili tibette yüz bergen “11-Mart lxasa weqesi”, 2009-yili ürümchide yüz bergen “5-Iyul ürümchi weqesi” we 2011-yili mayning axirida ichki mongghulda yüz bergen mongghullarning naraziliq namayishi qatarliqlar xitay hökümitining xitay bolmighan milletlerge qaratqan milliy siyasitidiki barawersiz siyasitining netijisi déyishke bolidiken.