Mongghul ziyaliyliri xitay hökümitining ichki mongghuldiki basturushi yene dawamlishidighanliqini ilgiri sürdi

Ichki mongghul da'iriliri 8-iyun küni ichki mongghulning shilin'ghol aymiqida sot échip, mongghul charwichi mergenni aptomobilgha bésip öltürgen xitay kömürkan shirkitining shopuri li lingdunggha ölüm jazasi béridighanliqini, yardemchi shopur lu shiyangdunggha muddetsiz qamaq jazasi bérilidighanliqini höküm qildi.

Yaylaq hem ékologiyilik muhitni qoghdashni telep qilip, xitay kömür kan shirkiti aptomobilini tosqanliqi üchünla aptomobil shopuri teripidin qesten bésip öltürülgen mongghul charwichi mergen weqesi mongghullarning naraziliq namayishining asasi sewebi idi. Shélin'gholda bashlinip, ichki mongghulning bashqa jaylirigha taralghan bu qétimqi weqede mongghullar xitay hökümitidin mongghul xelqining hoquqigha hörmet qilishni, yaylaq we yurt-makanlirini qoghdashni telep qilghan idi.

Igiligen uchurlardin melum bolushiche, namayishtin kéyin xitay hökümiti bir tereptin mongghullarning arzu-teleplirini oylishidighanliqini bildürse, yene bir tereptin ichki mongghulda jiddiy halet élan qilip, namayish qilghan mongghullarni jiddiy sürüshtürüp tutqun qilishni dawamlashturmaqta iken.

Merkizi amérikining nyu-york shehiridiki jenubiy mongghuliye kishilik hoquq uchur merkizining ilgiri sürüshiche, da'iriler oqughuchi, ahale we mongghul charwichilardin bolup 100 din kishini tutqun qilghan. Shélin'ghol aymiqining özidila texminen 40 tin artuq mongghul charwichi we oqughuchilar tutqun qilin'ghan. Paytext kökxot shehiride yüz bergen bir qanche qétimliq namayishta oqughuchi we ahalilerdin bolup 50 tin artuq kishi qolgha élin'ghan.

Shwétsiyidiki mongghul pa'aliyetchisi dolgon ependi bu heqte öz qarishini ipadilep, hazir xitay hökümet da'irilirining sirtqi dunyagha mongghul charwichisi mergenni öltürgen qatillarni jazalighanliqini teshwiq qiliwatqan bolsimu, emma hazir hökümet da'irilirining namayish élip barghan mongghullargha qarita keng kölemlik tutqun qilishni dawamlashturuwatqanliqini ilgiri sürdi.

Dolgon ependi mundaq dédi, “Xitay hökümet da'iriliri rayon weziyitini kontrol qilip, mongghullarning ghezipini peseytish üchün, körünüshte mongghul charwichi mergenning qatilini jazalighandek körünsimu, emma ichki jehette mongghullargha qarita keng kölemlik tutqun qilish hem basturush élip barmaqta. Xitayning ichki mongghuldiki namayishni basturush üchün kirgen herbiy qoshunliri hélimu ichki mongghulda kochilarda tankilar bilen charlash élip barmaqta. Hökümet da'iriliri buyruq chüshürüp mongghullar achqan tor betlirining hemmisini taqiwétiptu. Puqralargha yene téléfon uchurlirida 4 tin artuq uchur yollighanlarning sürüshte qilinidighanliqi agahlanduruluptu. Igilishimizche, da'iriler namayishni uyushturghuchi oqutquchi-oqughuchi, ahale we mongghul charwichilardin bolup 100 din artuq kishini tutqun qiliptu. Tutqun qilin'ghanlarning arisida xelq'ara tor betlirige ichki mongghulda yüz bergen namayishning ehwali heqqidiki melumatlarni hem resimlerni yollighanlar shundaqla men bilidighan bélige batur we balchulu isimlik ikki tor yazghuchisimu bar iken.”

Mongghullarning bir hepte dawamlashqan namayishidin kéyin, ichki mongghul da'iriliri xitay metbu'atlirigha bergen bayanatlirida, hökümetning mongghul charwichi mergenning ölüshige seweb bolghan qatilni qanun boyiche jazalaydighanliqini, yaylaq ékologiyisini yaxshilashqa tirishidighanliqini, emma weqeni chongaytip, namayishning kéngiyishige qutratquluq qilghan az sandiki kishilerni bosh qoyuwetmeydighanliqini bildürgen.

Dolgon ependi xitay hökümet da'irilirining ichki mongghulda yüz bergen namayishqa tutqan pozitsiyisi heqqide toxtilip, da'irilerning bu qétim ichki mongghulda qollan'ghan wasitisining mahiyet jehettin tibet hem sherqiy türkistanda yüz bergen Uyghurlar namayishini basturush usuligha oxshaydighanliqini ilgiri sürdi.

“Xitay da'iriliri bu qétim jenubiy mongghuliyidiki namayishqa qarita 2008‏-yili 3‏-aydiki lasa weqeside tibetlerni, 2009‏-yili 7‏-aydiki ürümchi 5-iyul weqeside Uyghurlarni basturghandek ochuq-ashkara halda keng kölemlik qanliq basturush élip barmighan bolsimu, emma xitay da'iriliri ichki mongghulda yüz bergen mongghullarning naraziliq namayishini xaraktér jehettin yenila chet'ellerdiki mongghul teshkilatlirining qutratquluq qilishi bilen bolghan, az sandiki bir qisim kishilerning naraziliqi dep békitishining özila xitay hökümet da'irilirining mongghullar namayishidin kéyin bu yerdimu sherqiy türkistan hem tibettiki basturushqa oxshash keng kölemlik tutqun qilish herikitini dawamlashturushining béshariti déyishke bolidu. Chünki hazirqi weziyettin qarighanda rayondiki tutqun qilish hélimu dawamlashmaqta. Méningche xitay hökümiti téximu zor kölemlik naraziliqning yüz bérishining aldini élish üchün awwal weqening yüz bérishige seweb bolghan qatilni jazalap, andin namayishni teshkilligüchilerni qattiq jazalashqa teyyarliq qiliwatidu déyishke bolidu.”

Bu qétim ichki mongghulda yüz bergen mongghullar namayishidin kéyin, xelq'araliq metbu'atlarning diqqiti yene bir qétim xitaydiki xitay bolmighan milletlerdin Uyghur, tibet hem mongghul qatarliq milletlerning nöwettiki ehwaligha hem xitay hökümitining xitay bolmighan milletlerge qarita yürgüzüwatqan milliy siyasitidiki barawersizlik amillirigha merkezleshti.

Bügün b b s agéntliqi, amérika awazi, erkin asiya radi'osi gérmaniye awazi qatarliq köpligen xelq'ara metbu'atlarda obzor maqaliliri élan qilindi. Bularda eger xitay hökümitining özining Uyghur, tibet, mongghul qatarliq milletlerge qaratqan milliy siyasiti hem hazir bu milletler rayonida dawamlashturuwatqan gherbni échish namida rayondiki bayliq menbelirini xitayning déngiz boyi rayonlirigha toshush, xitay köchmenlirini Uyghur, tibet, mongghullar rayonigha köplep köchürüsh, bu milletlerge qaratqan til,medeniyet, örp-adet, din qatarliq jehetlerdiki assimilyatsiye siyasitini toxtatmisa, bu milletlerning naraziliq heriketlirining xitay kommunist hökümitining hakimiyitining aghdurulushidiki asasliq amillarning biri bolup qélishi mumkinliki ilgiri sürüldi.