Awam palata re'isi nensi pélusining daramsala ziyariti

• Muxbirimiz erkinning bu heqtiki toluq melumati
• Download story audio

Amérika dölet mejlisining awam palata re'isi nensi pélusining jüme küni tibet rohaniy dahiysi dalay lamaning daramsaladiki turalghusini ziyaret qildi. AFP Photo

Amérika dölet mejlisining awam palata re'isi nensi pélusining peyshenbe küni bashlan'ghan hindistan ziyaritide eng diqqetke sazawer weqe pélusi xanimning daramsalagha bérip, tibet rohaniy dahiysi dalay lama bilen körüshkenlikidur. Analizchilar amérika dölet nizaminida prézidént we mu'awin prézidénttinla qalsa 3 - orundiki shexs awam palata re'isining jüme küni daramsalani ziyaret qilghanliqi xitaygha dalay lama tibet mesilisini tinch yolda bir terep qilishtiki hel qilghuch shexs, dégen bisharetni yollash roli oynaydighanliqini ilgiri sürmekte.

Analizchilarning qarishiche, pélusining daramsalani ziyaret qilip, tibet rohaniy dahiysi bilen söhbet ötküzüshi hindistanni bi'aram qilish emes, belki bu amérika bilen hindistanning tibet mesiliside tonushining ortaqliqini ipadiligenliktur. Eger hindistan xitay tüpeyli pélusining daramsala ziyaritini xalimighan bolsa pélusining bu mezgilde hindistan'gha kélishini kéchiktüreligen bolatti. Pélusining ziyariti tibettiki weqeni dalay lama guruhining pilanidiki topilang, dep eyiblewatqan xitay da'irilirini xéli bi'aram qilidighan bir yüzlinishtur. Pélusi jüme küni daramsaladiki rahiblar, musapirlar we bashlan'ghuch mektep oqughuchilirini öz ichige alghan nechche ming kishilik tibet jama'itige sözligen sözide, tibet mesilisining exlaqiy burch bolup qalghanliqini eskertti.

Pélusi: "xitayning xitay we tibettiki basturushigha qarshi zuwan sürmisek ... Exlaqiy salahiyettin ayrilip qalimiz"

Pélusi mundaq deydu, " eger erkinlikni söyidighan kishiler dunyawi miqyada xitayning xitay we tibettiki basturushigha qarshi zuwan sürmise, biz dunyaning her qaysi jaylirida kishilik hoquqni tilgha élish exlaqiy salahiyitidin ayrilip qalimiz."

Amérika dölet mejlisining awam palata re'isi nensi pélusining jüme küni tibet rohaniy dahiysi dalay lamaning daramsaladiki turalghusini ziyaret qildi. AFP Photo

Pélusi yene tibet weziyiti dunyaning adalet tuyghusigha riqabet élan qilghanliqini eskertip, xelq'ara jem'iyetni tibettiki zorawanliq üstidin tekshürüsh élip bérishke chaqirdi we xitay hökümitining qoral küchi ishletkenliki özini heyran qaldurmighanliqini eskertti. Amérikining washin'gton shehiridiki xelq'ara mesililer analizchisi, amérika kirishtayin we yong qanun mulazimet shirkitining adwokati nuri türkel amérika awam palata rehbirining daramsala ziyaritini "diplomatik bedel tölesh telep qilinidighan alahide bir qedem ,"dep körsetti.

Lékin bush hökümitining tibettiki isyan'gha tutqan pozitsiyisini amérika dölet mejlisi ezalirining pozitsiyisige qarighanda köp éhtiyatchan déyishke bolidu. Bush hökümiti xitayni ashkare tenqid qilidighan söz ibarilerdin özini qachurup, béyjing da'irilirini dalay lama bilen söhbet ötküzüsh, tibet medeniyitini hörmet qilish, namayishchilargha küch ishletmeslik, puqralarning yighilish erkinlikige kapaletlik qilish qatarliqlargha dalalet qilmaqta.

Bush hökümiti xitayni özini tutuwélishqa yene dalalet qildi

Aq sarayning bayanatchisi dana perino peyshenbe küni bush hökümitining tibet weqesidiki meydanini sherhiligende xitayni özini tutuwélishqa yene dalalet qildi. U, muxbirlargha tashqi ishlar ministiri rayisning aldinqi küni axsham xitay tashqi ishlar ministiri bilen téléfonda sözliship, amérikining bu mesilidiki endishe we qarashlirini yetküzgenliki hem namayishchilargha toghra mu'amile qilish, küch ishletmeslikke chaqirghanliqini bildürdi. Perino mundaq deydu, " biz u yerde yüz bériwatqan weqelerni yéqindin közitiwatimiz. Biz yene bigunah puqralarning bixeterlikidin ensirewatimiz. Bolupmu biz her bir kishining tinch yighilish ötküzüsh we öz qarishini ipadilesh hoquqi bolushi kérek, dep qaraymiz."

3 - Ayning 14 - küni lxasa shehirining kochilirida keng kölemde namayish we toqunush yüz bergen bolup, sürette, gensu ölkisidiki tibetlikler namayishta. AFP Photo

Analizchilar bush hökümitining tibettiki weqege qayturghan inkasni uning bérmidiki rahiblar isyanigha qayturghan inkasigha qarighanda köp ilman déyishke bolidu, dep qarashmaqta. Krishtayin we yong qanun mulazimet shirkitidiki nuri türkel buning seweblirini chüshendürdi.

Pélusi:"siler duch kelgen bu sinaqlargha siler bilen teng taqabil turimiz ... Sinaqlarda siler bilen birge turimiz"

Tibettiki bu qétimqi isyan'gha kim jawabkar bolushi kérek ? dégen mesilide alaqidar terepler bir - birini eyiblimekte. Xitay hökümitining neziride dalay lama bu qétimqi isyanni pilanlighuchidur. Bu qarashni aldinqi küni xitay bash ministiri wén jyabaw muxbirlarni kütüwélish yighinida tekitligen bolup, wén jyabawning bu sözini nensi pélusi jüme küni daramsalada "bimenilik," dep eyiblidi.

Bush hökümiti aldinqi küni xitayning dalay lama heqqidiki eyiblishige inkas bildürgen bolup, shu küni amérika yardemchi tashqi ishlar ministiri tomas kristénsén amérika - xitay iqtisadi we bixeterlik közitish komitétidiki ispat bérish yighinida sözligen sözide, dalay lamaning tibettiki isyanni pilanlighanliqini ispatlaydighan héchqandaq pakit yoqliqini tekitligen idi. Nensi pélusi dalay lamani amérika dölet mejlisi altun médali bilen mukapatlash pilanining arqisidiki bash qollighuchilarning biridur.

Prézidént bush 2007 - yili 10 - ayda dölet mejlisidiki bir murasimda dalay lamagha öz qoli bilen tarqatqan mezkur mukapatni élish sheripi, dölet mejliside pélusi bashchiliqidiki awam we kéngesh palata ezalirining qanun chiqirishi bilen mumkin boldi. Pélusi daramsaladiki tibet xelqighe yene "biz siler duch kelgen bu sinaqlargha siler bilen teng taqabil turimiz. Biz bu sinaqlarda siler bilen birge turimiz," dep körsetti. (Erkin)