Chet'ellerdiki mongghul teshkilatliri shilin'ghol yayliqidiki mongghullarning naraziliq namayishini qollaydighanliqini bildürdi

Anglawatqininglar 23-may küni ichki mongghulning shilin'ghol wilayitining ujumchin nahiyisining hökümet binasi aldida yüz bergen mongghullarning naraziliq namayishining yotubqa qoyulghan neq meydandiki awazi.

Nyuyorktiki jenubiy mongghuliye uchur merkizining xewer qilishiche, bu qétimqi namayish ötken hepte 11-may küni ichki mongghulning shilin'ghol wilayiti ujumchin nahiyisi xortighol yéza qongor kentide, yaylaqtiki mongghul charwichilarning, xitay kömür kan shirketlirining yaylaqni igiliwélip, kan échishigha naraziliq bildürüsh weqeside, xitay kanchilirining aptomobilliri namayishchilarning yétekchisi mergenni basturup öltürüsh weqesini adil bir terep qilmighanliqigha naraziliq bildürüsh sewebidin yüz bergen.

Chet'ellerdiki mongghul teshkilatliridin, ichki mongghul xelq partiyisining yaponiyidiki bash katipi kérid kuwasgalt ependi hem nyuyorktiki jenubiy mongghuliye insan heqliri merkizining xadimi dügürjap ependiler radi'omiz ziyaritini qobul qilip, bu qétimliq naraziliq namayishining xitay hökümitining rayondiki mongghullargha qaratqan uzun mezgillik milliy kemsitish siyasitige qarshi élip bérilghan bir qétimliq ammiwi naraziliq herikiti ikenlikini bildürdi.

Kérid ependi naraziliq namayishining yüz bérish sewebi heqqide toxtilip, bu xil naraziliq namayishlirining yüz bérishige xitay hökümitining xitaydiki xitay bolmighan milletlerge qaratqan siyasitidiki milliy kemsitish siyasiti hem bu milletlerning zémin bayliqlirini igiliwélishigha bolghan naraziliqlarning küchiyishi seweb boluwatqanliqini tekitlidi.

‏- Hazir xitay shirketlirining xitay bolmighan milletlerning yer üsti-yer asti bayliqlirini talan-taraj qilip, déhqan charwichilarning térilghu yerliri hem yaylaqlirini igiliwélish weqeliri barghanche ewj almaqta. Jenubiy monggholiyidila emes, sherqiy türkistan hem tibettimu oxshash ehwallar yüz bermekte. Xitay hökümet da'iriliri bolsa her waqit köchmen xitaylargha yan bésip, yerlik milletlerge qarita bayliqini igiliwélish, basturush, milliy kemsitish siyasiti yürgüzüp kelmekte.

U 11-may küni yüz bergen mongghul charwichi mergenning xitay shirkiti aptomobili teripidin bésip öltürülüsh weqesidin kéyin, yerlik hökümet da'irilirining weqeni qanun boyiche adil bir terep qilmighanliqi naraziliq namayishining partlishigha seweb bolghanliqini ilgiri sürüp mundaq dédi:
‏- Bu qétim shilin'ghol wilayitide yüz bergen 11-may paji'esidin kéyin, yerlik hökümet da'iriliri mergenni öltürgen aptomobil shopurlirini jazalaydighanliqini, mergen a'ilisige tölem puli béridighanliqini bildürgen. Emma oxshash bir waqitta yene, yaylaqtiki charwichilarning kömür kan etrapidiki 200 ming mo da'iridiki yaylaqta charwa béqishi cheklinidighanliqini uqturghan. Yerlik hökümet da'irilirining weqeni bir terep qilishta xitay shirketlirige yan bésip, mongghul charwichilirining tirikchilik yolining üzüwétilishige seweb bolghan bu qararni chiqirishi mongghul charwichilirini ghezeplendürüp, 23-may küni shilin'ghol wilayitidiki mongghul charwichilirining naraziliq namayishining partlishigha seweb boldi. Igiligen uchurlirimizdin melum bolushiche, bu qétimliq naraziliq namayishni yerlik hökümet da'iriliri nechche yüzligen saqchi, eskerler arqiliq basturghan. Namayishqa bashlamchiliq qilghan nechche onlighan mongghul puqrasi qolgha élin'ghan. Tor betliridiki munazirilerdimu, bu qétimqi namayishning partlishigha yerlik hökümet da'irilirining xitay shirketlirige yan bésip, mongghul charwichilirining menpe'itini qurban qilghanliqi, mongghullargha qarita uzun yillardin buyan milliy kemsitish siyasiti yürgüzülüp kéliwatqanliqi seweb bolghanliqi tekitlenmekte.

Nyuyorktiki jenubiy mongghuliye uchur merkizining xewer qilishiche, bu qétim ujumchin nahiye bazirida élip bérilghan namayishqa yaylaqtiki charwichilar hem nahiye baziridiki bir qisim mongghullar bolup, nechche yüzligen adem qatnashqan. Nahiyilik hökümet da'iriliri saqchilarni ewetip, hökümetke naraziliq bildürüsh üchün sérin'gül yayliqidin kéliwatqan 4 yézidiki mongghul charwichilirini nahiyige kélish yolidila tosuwalghini üchün, nurghunlighan charwichilar yérim yolda öz yaylaqlirigha qaytishqa mejbur bolghan.

Ilgiri Uyghurlar arisida yashighan, hazir nyuyorktiki jenubiy mongghuliye insan heqliri merkizide ishlewatqan dügürjap ependi özining bu weqe heqqidiki qarishini Uyghur tilida bayan qildi.

Dügürjap ependi, shilin'ghol yayliqida yüz bergen mongghul charwichi mergenning öltürülüsh weqesi hem mongghul charwichilirining naraziliq namayishining mongghul charwichiliri uchrap kéliwatqan milliy kemsitishke qarshi qozghalghan bir qétimliq ammiwi naraziliq herikiti ikenlikini tekitlep, xitay hökümitining bu yillarda xitay bolmighan milletlerge qaratqan milliy siyasitidiki tengsizlikni tenqidlidi.

Dügürjap ependi yene, bu qétim mongghul charwichi mergenning xitay aptomobili teripidin basturulup öltürülüsh weqesining, xaraktér jehettin 2009-yilidiki 5-iyul ürümchi weqesining partlishigha seweb bolghan, gu'angdung ölkisining shawgüen oyunchuq zawutida yüz bergen Uyghur ishchilirining xitaylar teripidin urup öltürülüsh weqesige oxshaydighanliqini bildürüp, eger xitayda milliy kemsitish siyasiti mushundaq dawamlishiwerse, milliy menpe'iti we ghururi depsende qilin'ghan Uyghurlar, tibetler hem mongghullarning téximu zor kölemlik naraziliq heriketlirining partlishigha seweb bolidighanliqini ilgiri sürdi.

Kérid kuwasgalt ependi hem dügürjap ependiler, ziyaritimiz axirida,xitay kommunist hökümiti 60 yildin buyan öz qanunida, xitay bolmighan milletlerning aptonomiye hoquqigha ige ikenlikini tekitlep, bu milletlerning milliy menpe'itining qoghdilidighanliqini bildürüp kelgen bolsimu, emma xitay kommunist hökümiti asariti astida yashawatqan Uyghur, tibet, mongghul hem bashqa xitay bolmighan milletler her waqit xitay hökümitining milliy kemsitish siyasitining qurbani bolup kelgenlikini, shunga 11-mart lxasa weqesi, 5-iyul ürümchi weqesige oxshash naraziliq weqelirining köp qétim yüz bérip kelgenlikini ilgiri sürdi.

Ular yene, ichki mongghuliyide yüz bergen 11-may adem öltürülüsh weqesi hem 23-may naraziliq namayishidin kéyin, chet'ellerdiki mongghul teshkilatlirining 30-may küni pütün dunya miqyasida xitay hökümitige qarshi naraziliq namayishi uyushturush qarari élin'ghanliqini bildürdi.