Профессор нишиһара әпәнди билән уйғурлар һәққидә сөһбәт

2008 - Йилидики "мәһмут қәшқәри" намлиқ тәтқиқат муһакимә йиғинниң пиланлиғучиси, 2009 - йилидики японийидики даңлиқ 10 университетта 5 - июл вәқәси вә уйғурларниң кишилик һоқуқ мәсилиси тоғрисида дуня уйғур қурултийиниң рәиси рабийә қадир ханимгә лексийә сөзләш паалийитини һазирлиғучи вә шундақла 2010 - йилидики "5 - июл вәқәсини унутмаң" намлиқ паалийәтниң ярдәмчиси, "рабийә қадирдин ақсарайға мәктуплар", "миң ана ширкити вә хитайдики аз санлиқ милләт аяллири", "рабийә қадирниң тәрҗимиһали тоғрисидики китаб һәққидә омумий чушәнчә" вә "5 - июл вәқәси вә хитайдики уйғурлар мәсилиси" қатарлиқ әсәрләрни язған профессор доктор нишиһара сеиҗи әпәнди билән уйғурлар һәққидики бәзи қарашлири үстидә болған сөһбитимиз төвәндикичә.

Соал: һөрмәтлик нишиһара сеиҗә әпәнди, уйғурларға болған тонушиңиз һәққидә қисқичә тохталған болсиңиз?

- Биз хитайда шинҗаң уйғур аптоном районидин ибарәт бир земинниң барлиқини билимиз шундақла бурун мән хитайдики барлиқ милләтләрни чирай шәкил җәһәттин асасән охшаш дәп қарайттим. Әмәлйәттә мән уйғурлар билән бивастә учрашқандин кейин, уйғурларниң хитайлардин тил,дин вә башқа җәһәтләрдә пәрқлиқ милләт икәнликини билдим.

Соал: сиз немә үчүн уйғурларниң кишилик һоқуқ паалийәтчилиригә японийидә сәһнә һазирлап бәрдиңиз?

- Коммунистларниң әслидики нәзирийиси җәмийәттики барлиқ милләтләрни баравәр яшаш һоқуқиға игә қилиш иди. Әмма, хитайдики коммунистлар болса буниң әксичә, хитай миллитидин башқа милләтләрни ассимилиятсийә қилиш, пәс көрүш идийисидә болди. Инсанлар баравәр, әркин һалда яшиши керәк. Мән мушу нуқтини чиқиш қилип уйғурларға, кишилик һоқуқ мәсилисини дуняға аңлитиши үчүн японийидә сәһнә һазирлап бәрдим.

Соал: һазирғичә уйғурлар һәққидә язған мақалә, әсәрлириңиз вә кәлгусидә елан қилмақчи болған әсәрлириңиз һәққидә тохтилип өткән болсиңиз?

- "рабийә қадирдин ақсарайға мәктуплар" намлиқ китабимни енгилиз тилида нәшр қилдуруп, бу йил токйода ечилған дуня уйғур қурултийиниң 4 - нөвәтлик қурултийиға қатнашқан вәкилләргә өзәм берип совға қилдим. Ундин башқа "рабийә қадирниң тәрҗимиһали намлиқ китаб һәққидә омумий чушәнчә" дегән әсәрни яздим вә шундақла "миң ана ширкити вә хитайдики аз санлиқ милләт аяллири", "5 - июл вәқәси вә хитайдики уйғурлар мәсилиси" намлиқ әсәрни елан қилдим. Һазир болса "хитайдики милләтләр тоқунуши" дегән әсәрни йезиватимән.

Соал: сиз 8 - айниң ахирилиридин 9 - айниң ахирилириғичә америка вә германийидики бир қанчә университетләрдә лексийә сөзлимәкчикәнсиз, мушу җәрянда шу дөләтләрдики уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчилри билән вә яки уйғур тәшкилатлири билән учришиш вә улар билән сөһбәттә болуш пиланиңиз барму?

- Әслидә рабийә қадир ханим билән көрүшмәкчи идим. Америкидики вақтим бәк қисқа болғанлиқи үчүн учришиш мумкин болмайдиғандәк туриду. Германийидә яшаватқан мусулман хәлқләр тоғрисида тәкшүрүш елип бармақчи. Бәлким шу чағда уйғурлар билән учришиш пурситим болуп қалар.

Соал: уйғурларниң кишилик һоқуқ мәсилисини қоллап қувәтлигәнлиңиз үчүн хитай һөкүмити тәрпидин аваричилиққа йолуқтиңизму?

- Рабийә қадир ханимни японийигә тәклип қилған вақитта, хитай һөкүмити һәр қайси университетлардики хитай оқуғучилар арқилиқ паалийәткә қарши намайиш елип бериштәк һәрикәт вә қаршилиқларда болди.

Соал: радио долқунлири арқилиқ уйғурларға дәйдиған бир - икки кәлимә сөзиңиз барму?

- Әрәбләрдә әрәб баһари һәрикити болди. Бу инқилаб интернет торлири арқилиқ елип берилди. Хитайда болса пойиз вәқәси йүз берип вәқәниң һәққий әһвалини интернет торлирида елан қилинди. Хитай һокумити гезит, журналларни контрол қилип учурларни йоқатмақчи болуватиду. Мән ишинимәнки, "әрәб баһари" хитайдиму чоқум елип берилиду.

Буни бесиш арқилиқ, пикриңизни йезиң

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар