Yéza kadirliri hem ziyaliylarning noghaytu déhqanlirining térilghu yerlirining sétilish mesilisige bolghan qarishi

Biz noghaytu déhqanlirining térilghu yerlirining xitay shirketlirige mejburiy sétilip bérish weqesige, shu yézidiki yéza kadirlirining qandaq qarashta ikenlikini bilish üchün, déhqanlar teminligen uchurgha asasen, noghaytuda partkom sékrétari bolup ishligen yari qasim isimlik yéza kadirigha téléfon qilduq.

Yari qasim muxbirning erkin asiya radi'osidin téléfon qilghanliqini bilgendin kéyin, awwal özining pénsiyige chiqqanliqini eskertti. Andin öz qarishini otturigha qoyup, déhqanlarning térilghu yerlirining sétilish mesiliside yéziliq hökümet déhqanlargha teshwiqatni kücheytken bolsimu, emma déhqanlarning yérini sétiwélishta déhqanlargha bésim qilishtek zorlash wasitisi qollinilmighanliqini ilgiri sürüshke tirishti.

Mushu ayning béshida erkin asiya radi'osi ziyaritini qobul qilghan musteqil tetqiqatchi ilham toxti ependimu, söhbet jeryanida, Uyghur rayonida déhqanlarning térilghu yerliri hem xelqning olturaq öylirining “Halqima tereqqiyat rayoni échish” bahaniside xitay shirketliri teripidin igiliwélinish ehwalining éghirliqini tenqidligen idi.

Ilham toxti ependining tenqidi élan qilin'ghandin kéyin, xitay teshwiqat wasitiliridin xelq géziti ötken hepte xitay siyasiy qanun komitétining bashliqi ju yungkangning Uyghur aptonom rayonidiki ziyariti jeryanida Uyghur aptonom rayonidiki halqima tereqqiyat qurulushida déhqanlarning yérini igiliwalmasliq heqqide chaqiriq qilghanliqini xewer qilghan idi. Arqidinla 16-may küni xelq gézitide yene dölet zémin bayliqi ministirliqi tarqatqan “Yer élish bilen öy chéqish, köchürüshni bashqurush xizmiti heqqidiki jiddiy uqturushi”ni élan qilip, déhqanlarning yérini mejburiy élish, öyni mejburiy chéqip köchürüsh qatarliq qanun'gha xilap qilmishlarning aldini élishni tekitlendi.

Yari qasim muxbirning xitay qanunidiki déhqanlarning térilghu yérini igilimeslik belgilimisining noghaytu yézisida ijra qilinish ehwali hem xelq gézitide élan qilin'ghan xitay siyasiy qanun komitéti bashliqi ju yungkangning Uyghur aptonom rayonidiki halqima tereqqiyat qurulushida déhqanlarning yérini igiliwalmasliq heqqidiki chaqiriqigha qandaq qaraydighanliqi heqqidiki so'aligha éhtiyatchanliq bilen jawab bérip, muxbirning noghaytu yézisidiki déhqanlarning térilghu yerlirining sétilish weqesi heqqidiki konkrét mesililerni hazir bu yerde partkom sékrétari hem yéza bashliqi bolup ishlewatqanlardin igilishimizni tewsiye qilip, özining bu ishlarning tepsilatini yaxshi bilmeydighanliqini bildürdi.

Ghuljidin ziyaritimizni qobul qilghan bir Uyghur ziyaliysi, noghaytu yézisigha oxshash yézilardiki térilghu yerlerning xitay shirketlirige sétilish weqesi, xelq gézitide bésilghan ju yungkangning déhqanlarning térilghu yerlirini zorluq bilen igilimeslik heqqidiki chaqiriqi hem bir qatar qararlarning, emeliyette ilgirila xitay qanunida belgilen'gen qanuni belgilimiler bolsimu, emma yerlik hökümetning bundaq qararlarni ijra qilmaydighanliqini bildürdi.

Yéqinqi yillardin buyan xitaydiki déhqanlarning yéridin ayrilip qélish mesilisi xelq'aradimu jiddiy qariliwatqan mesilige aylan'ghan bolup, birleshken döletler teshkilati bu yil etiyazda élan qilghan dunya ashliq qehetchiliki heqqidiki doklatida, xitay hökümitini tenqidlep, xitayda déhqanlarning térilghu yéridin ayrilip qélish mesilisining barghanche éghirlashqanliqini eskertken idi.

Amérika michigan uniwérsitéti bilen xitay xelq uniwérsitéti bu yil 5- ayning 3-küni xitaydiki 17 ölkidiki yéridin ayrilip qalghan 1564 déhqan üstidin élip barghan tekshürüsh netijisini élan qilghan. Doklatta déyilishiche, xitayda texminen 37% déhqanning yerliri bu birnechche yildin buyan türlük bahaniler bilen igiliwélin'ghan. Doklattin melum bolushiche, yéri igiliwélin'ghan déhqanlardin 29% déhqanning yéri aldin ala uqturush qilinmastin tuyuqsiz igiliwélin'ghan. Yéri igiliwalghan 58% déhqanning bérilgen tölem pulgha qarita raziliqi élinmighan. Eng éghir bolghini, yéri igiliwélin'ghan 60% déhqan muwapiq tölem pulgha érishelmigenliki bayan qilin'ghan idi.

Noghaytu yézisidiki térilghu yerlirini sétishqa mejburlan'ghan déhqanlarning ehwalimu yuqiriqigha oxshash bolup, ziyaritimizni qobul qilghan noghaytu déhqanliri hem yéza kadirlirining bildürüshiche, noghaytu yézisida yerliri mejburiy sétilghan déhqanlar özi satqan yerge bérilgen tölem pulining aran 50% ige érisheligen. Déhqanlargha tölinishke tégishlik pulning qalghan yérimi kéyin bérilidu dégen bahanide tutup qélin'ghan.

Uyghur élidin igiligen uchurlirimizdin melum bolushiche, 2009-yili 5-iyul ürümchi weqesidin kéyinki “Shinjanggha yardem” yighinidin kéyin, xitayning 19 ölkisidin kelgen xitay shirketlirining “Halqima tereqqiyat rayoni qurush”, “Kan échish” qatarliq bahanilerde yer igiliwélishi barghanche éghirlashmaqta iken. Radi'omizgha bu heqte inkas qilghan turpanyüzi déhqanliri, noghaytu déhqanliri we bashqa yéridin ayrilip qélip, béyjingda erz qiliwatqan Uyghur déhqanliri, Uyghur élidiki yéridin ayrilghan déhqanlarning nahayiti az bir qismi iken xalas.