Prézidént barak obama: qeyerde kishiler erkinlik izdeydiken, amérika ularning dosti

Prézidént obama nutqini amérika eskerlirige minnetdarliq bildürüsh bilen bashlidi.

Obama aldi bilen amérikining dunyadiki toqunushlarni hel qilish xasliqi üstide toxtaldi we nechche ewladtin béri amérikining dunya tinchliqi we kishilik erkinlikini qoghdashta tayanch küchlük rol oynap kelgenliki, herbiy heriketlerning chiqimi we xetirini közde tutup, amérikining dunyadiki köpligen riqabetlerni herbiy küch bilen hel qilishqa aldirap ketmigenlikini bildürdi.

U, amérikining liwiyide élip bériwatqan herbiy heriketlirining sewebliri heqqide toxtaldi we mundaq dédi: halbuki, menpe'itimiz we qimmet qarishimiz tehditke uchrighanda, bizning heriket qollinish mejburiyitimiz bar. Ötken 6 heptidin buyan liwiyide yüz bergen weqelermu dölet menpe'itimizge tehdit élip kélidighan weqeler idi.

2010-Yili 17-dékabir, tunista partlap ghelibige érishken “Yasimen inqilabi” misir, yemen we liwiye qatarliq ereb ellirige tutashqan idi. Misirdiki inqilab mubarekning istépa bérishi bilen xatimilen'gen bolsimu, liwiye prézidénti kazafiy 2011-yili 15-féwraldin buyan namayishchilarni basturushqa bashlighan.
Namayish qozghilang tüsini alghandin kéyin, qozghilangchilar liwiyining bén'ghazi shehirige toplan'ghan. Kazafiy armiyisi qozghilangchilargha zerbe bérish üchün sheherni muhasirige alghan we sheherge hawadin hujum qilin'ghan idi.

Obama, yuqiriqi weqelerni bir qatar eslep ötkendin kéyin, eyni chaghda liwiyidiki hökümetke qarshi küchler we ereb ittipaqi dunyagha muraji'etname qilip, liwiyide qirghinchiliq yüz bérishning aldini élishni ötün'genlikini bildürdi. U mundaq dédi: eger biz yene bir kün kütken bolsaq, amérikining charlot shehiri chongluqidiki bén'ghazi shehiri, pütün ottura sherq rayonida eks sada peyda qilidighan we pütkül insaniyetning wijdanigha dagh tegküzidighan qirghinchiliqtin éghir halsirighan bolatti.

Derweqe, kazafiy armiyisi qozghilangchilarni qirghin qilishni téximu keskinleshtürgendin kéyin, 18-mart birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishi 1973-nomurluq qararni maqullap, kazafiy armiyisining liwiyide uchushini cheklesh charisini yolgha qoyghan idi.

Prézidént obama liwiyidiki qirghinchiliq, birleshken dölet teshkilatining mezkur qarari we özining herbiy buyruqi heqqide toxtilip mundaq dédi: buning yüz bérishige yol qoyush, bizning dölet menpe'itimizge uyghun emes. Men bu weqelerning yüz bérishige qarap turalmidim. Shunglashqa 9 kün muqeddem, dölet mejlisi bilen bash qoshqandin kéyin, birleshken döletler teshkilatining 1973-nomurluq qararini ijra qilishi we qetli'amni toxtitish üchün herbiy heriket qollinish buyruqi berdim.

Prézidént obama nutqida, 1990 yillarda bosniye xelqi wehshiylikke uchrighanda xelq'ara jama'etchilikning buninggha qarita inkas qayturushi üchün bir yil ketkenliki, bu nöwet liwiyidiki qirghinchiliqining aldin élish qararini 31 künde teyyar qilghanliqini otturigha qoydi.

Prézidént obama nutqida amérikining insaniy mejburiyiti heqqidimu toxtaldi. U bu heqte mundaq dédi: dunyadiki yétekchi bolush süpitimiz bilen, amérikining mejburiyetliridin bash tartishimiz, téximu chongqurraq qilip éytqanda, bashqa insanlar mushundaq ehwalgha yoluqqanda mejburiyitimizdin bash tartishimiz bizning kim ikenlikimizge qilin'ghan asiyliq bolidu.

Prézidént obama yene, amérikining qimmet qarshi jehette bashqa döletlerge oxshimaydighan tereplirini alahide tekitlidi. U bu heqte mundaq dédi: belkim bezi döletler, bashqa döletlerde yüz bériwatqan insaniyetke qarshi jinayetlerge köz yumalishi mumkin. Emma, amérika qoshma shtatliri ulargha oxshimaydu. Men uning prézidénti bolush süpitim bilen qetli'amlar we ademler top-top kömülüsh weqelirining yüz bérishini kütüp turushini qet'iy qobul qilalmaymen.

Birleshken döletler teshkilati xewpsizlik kéngishige eza döletler liwiyige qarshi herbiy heriket qollinish toghrisida bélet tashlighanda xitay we rusiye awaz bérishtin waz kechken idi. Közetküchilerning qarishiche, obama bu yerde xitay bilen rusiyini közde tutqan bolushi mumkin iken.

Obama nutqida amérikining dölet bashqurush prinsipi, ottura sherqtiki tarixiy özgirishler heqqidimu toxtaldi we kishilik hoquqni qoghdaydighan döletlerni qollaydighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: men shuninggha ishinimenki, bu özgirish deqiqilirini chékindürgili bolmaydu hemde biz, amérikiliqlarni nurghun boran-chapqunlardin bixeter ötküzgen ashu négizlik prinsiplargha: yeni bizning öz xelqige zorawanliq qilghuchilargha qarishi ikenlikimiz, özini ipadilesh erkinliki we öz bashliqini özi tallash erkinlikidin terkib tapqan uniwérsal kishilik hoquqni emelge ashurghuchilarni hemde öz xelqning arzu-armanlirigha toluq qulaq salidighan hökümetlerni qollaydighanliqimizdin ibaret négizlik prinsiplargha ishinidighanlar bilen qet'iy bir septe turimiz.

Obama yene mundaq dédi: biz erkinlikke teshna bolghanlarning küreshliridin tughulghanmiz. Biz ottura sherq we shimaliy afriqidiki yashlarning yol bashlawatqanliqidek tarixiy ilgirileshlerni qarshi alimiz. Chünki qeyerde kishiler erkinlik izdeydiken, amérika ularning dosti. Eng axirida, bu ishench, bu ghaye amérika yétekchilikining heqiqiy ölchimidur.

Prézidént obama axirida amérika dunyaning bashqa jaylirida élip barghan we élip bériwatqan herbiy heriketler heqqide chüshenche bérip mundaq dédi: biz shuni ésimizdin chiqarmasliqimiz kérekki, biz nechche ewladtin buyan öz xelqimizni we shundaqla dunyaning bashqa jayliridikilernimu jan tikip qoghdiduq. Biz, eger yenimu köpligen ademler erkinlik we insaniy qedri-qimmet nurigha chömülüp yashiyalisa, öz kelgüsimiz bixeter, téximu parlaq bolidu, dep ishen'gechke shundaq qilghan iduq.

Obama nuqtining axirida dunyaning herqaysi jaylirida wezipe ötewatqan amérika herbiy xadimlirigha minnetdarliq bildürdi we nutqini mundaq xitablar bilen ayaghlashturdi: biz peqet öz dölitimizning kelgüsigila emes, belki dunyaning herqaysi jaylirida erkinlikke teshna bolghan barliq kishilerning kelgüsige ishench we ümid bilen baqayli.

Bu prézidént obamaning liwiye heqqide bergen eng toluq nutuqlirining biri bolup, uning nutqi güldüras alqish sadaliri ichide ayaghlashti.