“Xitayda 30 yildin béri bowaqlar öltürülüwatidu”

12-Ayning 5-küni türkiyide eng köp kishi ziyaret qiliwatqan intérnét gézitliridin biri bolghan markéting türkiye gézitide “Xitayda 30 yildin béri bowaqlar öltürülüwatidu” mawzuluq obzor élan qilindi.
Ixtiyariy muxbirimiz erkin tarim
2011.12.15
obzor-eli-saydam-305.jpg Türkiyide tonulghan zhurnalist éli saydamning markéting türkiye gézitige bésilghan “Xitayda 30 yildin béri bowaqlar öltürülüwatidu” mawzuluq obzori. 2011-Yili 5-dékabir.
RFA/Erkin Tarim

Türkiyide tonulghan zhurnalist éli saydam yazghan bu obzorda xitayning 30 yildin béri ijra qilip kéliwatqan pilanliq tughut siyasiti keltürüp chiqarghan tragédiye bayan qilin'ghan bolup, 3 kün ichide 10 mingdin artuq oqurmen bu obzorni oqughan.

Éli saydam ependi aldi bilen xitayning türkiyide köprek bilin'gen ijabiy teripi heqqide toxtilip mundaq dep yazidu:
-Xitay küchliniwatqan dölet emesmidi? ötkende markéting türkiye namliq tor béti gézitide lord chadlingtonning xitay heqqidiki sözlirige yer bérilgen idi. U, eger yéshingiz 25 yashtin kichik bolsa, xitay tilini ögining, xitay, rusiye we braziliyige béring. U döletlerge tijariy köz bilen qaranglar dep yazghan.

Bügünki obzorimizda, xitayning échinishliq teripige nezer sélip baqayli.

Men bilmeyttim. Gérmaniyening der spiégel zhurnilida élan qilin'ghan xitay heqqidiki bir maqalini oqughan waqtimda, men zamanning keynide qaptimen dep oylidim. Men xitay hökümiti 2 perzent körüshke ruxset qilidu dep bilettim. Eslide xitay xelq jumhuriyiti 30 yildin buyan bir bala tughushqa ruxset qiliwétiptu. Belki anglap baqmighanliqimizdin, buninggha qarshi xelqning naraziliqining taza bilinmesliki yaki xitayning bu mesilining dunyagha tuyulushini tosushidin bolsa kérek, bügünki kün'ge kelgende bu heqte échinishliq weqeler, tragédiyilik hékayiler otturigha chiqishqa bashlidi. Namayishchilarning eng dangliqi béyjingliq qanunchi.
Obzorchi éli saydam ependi obzorida pilanliq tughutqa naraziliq bildürüp kochigha chiqqan béyjingliq namayishchi heqqide melumat bérip mundaq dep yazidu:
-Künlerning biride qolida lozunka kötürüwalghan bir kishi chong bir kochining otturisida namayish qilghan.

Luzunkigha munular yézilghan: “Méning ismim yang jiju, pilanliq tughut ishxanisi manga 240 ming som jerimane qoydi. Men bu pulni töliyelmeymen. Buning üchün özümni qul qilip sétishni qarar qildim. Méni sétiwalghan adem üchün ölgüche xizmet qilimen.”

Yang jiju ikkinchi qizi ru nen üchün élip barghan bu xil küreshliri bilen xitayda qehriman élan qilin'ghan. U jénini tikip qoyup özige késilgen jerimanige naraziliq bildürüsh yolini tallighan.

Néme dégen ziddiyetlik bir ish. Xitayning nopusi 1 milyard 300 milyondin éship kétiptu. Eger xitay nopusini tizginliyelmise, jem'iyetning bixeterlikini qoghdap qélishi bekla qéyin. Uning üstige xitayda bowaqlarni élip qéchish, sétishqa oxshash jinayetlermu bekla köplep kétiptu.

Burun béyjing yash kadirlar mektipi qanun kafédrasining oqutquchisi yang hazirche xizmitidin boshutulghanliqini, özidinmu nachar ehwalda turuwatqanlarning barliqini éytqan.

Éli saydam ependi obzorida der spiégel zhurnilining muxbirining bir doxtur bilen élip barghan söhbitini köchürüp élip mundaq dep yazidu:
Zhurnalning muxbiri bir ayal doxtur bilen söhbet élip barghan. Iqtisadiy ehwali jayida bolghan bu ayal doxtur, japa musheqqet astida, nomus ichide ötken yillirini anglatqan.

U 1980-yillarda doxtorxanida ishligen mezgilde her küni texminen 10 balini anisining qursiqidin alidiken. 1000 Balini chüshürgen waqtida hökümet uninggha 50 som mukapat puli bériptu. Ismini wu dep tonushturghan bu ayal intayin échinishliq hékayilerni anglatqan. U yene munularni dégen:
-Biz bezide hamile ayallargha bilindürmeyla okul uruwétettuq. Ayal hajetxanigha kirgen waqtida éqip ketken nersining balisi ikenlikini bilmey qalatti. Doxturxanining arqa baghchisidiki exlet sanduqliri 4,5,6, hetta 7 ayliq balilarning jesiti bilen tolup kétetti.

Wuning yéngi tughulghan balilarni suda qandaq boghup öltürgenlikini bu yerde tepsiliy yazmaymen....

Obzorda éli saydam ependi namayishchi yangning tragédiyisining dawamini anglitip mundaq dep yazidu:
-Yang qizini chüshürüshni xalimaptu. Bashqilar qilghandek, hamile ayalini tughqanlirining öyige yoshurup qoyalaydikentuq yaki mekteptin bir muddet ayrilip turup kéyinche otturigha chiqsimu bolidikentuq. Yene bir chare ayalini tughush üchün xongkonggha ewetiwetsimu bolidikentuq. Buni qilidighan shirketlermu bar iken. Bahasi 85.000 Xongkong dolliri iken. Eger bay bolghan bolsa bu yolni tallaydikentuq. Emma yang sotta xitay dölitini yéngelmeydighanliqini bilip turup sotqa bergen. Sot zalini meydan qilip turup buni dunyagha anglitish niyiti bar iken. Xitayda yéngi tughulghan bowaqlarning köpi oghul iken. Qizlarni azaytsaq nopusning köpiyishini tizginliyeleymiz dep oylighan bolushi mumkun.

Yangning xizmet orni uni mektepning yüzini tökti dep eyiblewatqan bolsimu, intérnét arqiliq yangni qollap-quwetleydighanlarning sani künsayin köpeymekte iken. Uninggha pul, yémek-ichmek we kéyim-kichek yardimi yéghiwétiptu. Intérnét alaqisi bu yerde intayin paydiliq bolghan. Yang intérnét mukapatigha érishelmeydu, emma tarixqa yézilidighanliqi éniq.

U obzorining axirida yangning pilanliq tughut sirtida tughulup qalghan balisi heqqide toxtilip:
-Bir bala tughqanlargha maddiy yardem qiliwatqan xitay ru nen'ge nopus bermeydiken. Bundaq bolghanda uning kimliki bolmaydiken, kimliki bolmighachqa oqushqimu kirelmeydiken. Qisqisi döletning héchqandaq xizmitidin paydilinalmaydiken. Mushundaq turuqluq yang xitaygha qarshi kürishini dawamlashturmaqta. Türkiyidiki pütün insanlargha intérnétning küchi arqiliq yanggha yardem qilishini iltimas qilimen,‏ dep yazghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.