Istanbulda xitayning ölüm jazasigha qarshi axbarat yighini ötküzdi

Xitay da'iriliri teripidin 4 Uyghurgha ölüm jazasi bérilishi munasiwiti bilen 9-ayning 23-küni istanbuldiki ammiwi teshkilatlar xelq'ara teshkilatlarni xitayning ölüm jazasini toxtitishqa chaqiriq qilip axbarat élan qilish yighini ötküzdi we xitayning ölüm jazasini toxtitish üchün birleshken döletler teshkilatigha we islam hemkarliq teshkilatigha mektup yollidi.

RFA/Arslan

Sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining uyushturushi, sherqiy türkistan wexpi we sherqiy türkistan yashlar jem'iyiti qatarliq ammiwi teshkilatlarning qollap desteklishi bilen istanbulning fatih rayonidiki pochtixana aldida axbarat élan qilish yighini ötküzüldi. Axbarat élan qilish yighinigha insani yardem fondi, mezlumlar jem'iyiti, insani mudapi'e we qérindashliq jem'iyiti, islam dunyasi ijtima'iy teshkilatlar birliki qatarliq ammiwi teshkilatlarning mes'ulliri we wekilliri, istanbulda yashawatqan Uyghurlar we Uyghur mesilisige köngül bölüwatqan türkler bolup köp sanda kishi qatnashti. Axbarat élan qilish yighinigha yene köp sanda axbaratchilar, gézit-téléwiziye muxbirlirimu keldi.

Uyghurlar qollirida türkiye bayriqi bilen ay yultuzluq kök bayraqni égiz kötürüp axbarat élan qilish meydanigha keldi. Bezi Uyghurlarning qollirida xitayning zulum-iskenjilirini ipadiligen chong hejimlik süretler bolup, bezi Uyghurlar xitayning Uyghurlarni sotqa tartiwatqan körünüshlirini kötürgen. Bu körünüshler yighinigha qatnashqan axbaratchilar we gézit-téléwiziye muxbirlirining alahide diqqitini tartti. Axbarat élan qilish yighini bashlinishtin ilgiri, sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirining mes'ulliri, xitay da'iriliri teripidin ötken hepte ölüm jazasi bérilgen 4 Uyghurning ölüm jazasini toxtitish we Uyghurlarning nöwettiki naheqchilik weziyetliri toghrisida yézilghan ikki parche mektupni fatih pochtixanidin birleshken döletler teshkilati we islam hemkarliq teshkilatigha ewetti. Kéyin axbarat élan qilish yighini bashlandi we sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bashliqi hidayetullah oghuzxan xitayning ölüm jazasigha naraziliq bildürüp bayanat élan qildi.

Hidayetullah oghuzxan sözide, ötken hepte xitay da'iriliri teripidin, abdughéni yüsüp, ablikim hesen, muxtar hesen we memetniyaz tursun isimlik 4 Uyghurning jinayet ishligenlikige alaqidar héchqandaq delil-ispat bolmisimu, ularni qiynash arqiliq bir qisim jinayetlerni üstige artip qobul qildurghanliqini we Uyghurlarning 21 kündin kéyin ölüm jazasi ijra qilinidighanliqini ilgiri sürdi we yene 7-aydin buyan diniy ders oqughan we ders ögetken Uyghurlardin 3000 kishini tutup türmige qamighanliqini bildürdi.

Hidayetullah oghuzxan mundaq dédi: dunyaning köz aldida éghir derijide kishilik hoquqni depsende qiliwatqan xitay hakimiyiti Uyghurlargha qarshi irqi qirghinchiliq, xalighanche tutqun qilish, qiynash, sot achmastin öltürüsh, ölüm jazasi bérish, mejburiy pilanliq tughut, Uyghurlarni mejburiy köchürüsh, xitaylarning sherqiy türkistan'gha qanunsiz köchüp kélishi, diniy telim-terbiyige cheklime qoyush, ibadetni cheklesh, memuriy xizmetlerdin mehrum qilish, eydizge oxshash yuqumluq késelliklerning tarqitilishi, Uyghur qizlarni éshincha emgek bahanisi bilen mejburiy köchürüsh, sayahet qilish erkinlikige cheklime qoyush, uchur almashturush we axbaratlarning cheklinishige oxshash depsendichilikler Uyghurlarning kündilik hayatining bir parchisi halgha keltürüldi. Bu xil nachar weziyette insandek yashash hoquqidin mehrum qalghan Uyghurlar eng addiy hoquqini qoghdash teleplirimu ölüm jazasi bilen jazalanduruluwatidu. 4 Uyghurning ölümge höküm qilinishi buning ochuq misalidur. Ötken hepte 4 Uyghurgha bérilgen ölüm jazasining bir ay ichide ijra qilinidighanliqi bildürüldi, bu ölüm jazasining ijra qilinishini toxtitish pütkül insaniyetning mejburiyiti.

Hidayetullah oghuzxan sözining axirida yene mundaq dédi: qimmetlik axbarat wasitiliri arqiliq, birleshken döletler teshkilati, islam hemkarliq teshkilati, türkiye jumhuriyiti we dunyadiki pütkül kishilik hoquq teshkilatlar we ammiwi teshkilatlardin, kishilik hoquqning eng muhimi bolghan yashash hoquqining pütkül heq we erkinlikning aldida qoghdinish kéreklikini, shu sewebidin bu 4 Uyghurning ölüm jazasining ijra qilinishni derhal toxtitish kéreklikini. Bu ölüm jazasining emeldin qaldurulushi we xitay yürgüzüwatqan pütkül kishilik hoquq depsendichiklirining aldini élish üchün kéreklik tedbirlerning élinishini telep qilimiz.

Biz bu yighin heqqide téximu köp melumatqa érishish üchün sherqiy türkistan wexpining bash katipi abdujélil turan we sherqiy türkistan yashlar jem'iyitining bashliqi turghut bayqal ependilerning pikir qarashlirini alduq.