Türkiye ministiri ömer dénchir: Uyghurlarning derdliri bizning derdlirimiz

Türkiyidiki her qaysi siyasiy partiyiler 6‏-ayda ötküzülidighan omumiy saylam üchün teyyarliq pa'aliyitini bashlidi we 2011‏- yili 4-ayning 30‏-küni istanbulning sefaköy rayonida bir yighin ötküzüldi.

Bu munasiwet bilen hazirqi türkiye hökümitini bashquruwatqan adalet we tereqqiyat partiyisining telep qilishi bilen 2011‏- yili 4 ‏- ayning 30 ‏- küni sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining uyushturushida istanbulning sefaköy rayonida bir yighin ötküzüldi. Bu yighin'gha istanbuldiki Uyghurlardin er ‏- ayal bolup 300 din artuq kishi qatnashti. Yighin'gha sherqiy türkistan wexpining re'isi ilghar aliptékin, sherqiy türkistan köchmenler jem'iyitining re'isi yaqupjan qatarliq ammiwi teshkilat mes'ullirimu qatnashti.

RFA/Arslan

Yighinda adalet we tereqqiyat partiyisining köchükchekmeje shöbe bashliqi temel qaradéngiz , köchükchekmeje sheher bashliqi éziz yéngi'ay, türkiyining emgek we ijtima'iy kapalet ministiri ömer dinchér qatarliq rehberler söz qildi.

Ministir ömer dénchir sözide, Uyghurlargha köngül bölidighanliqini, Uyghurlarning derd-elemlirini özlirining derd elemliri, Uyghurlarning xushalliqini özlirining xushalliqi dep bilidighanliqini we Uyghurlarning türk tarixida muhim rol oynighanliqini ipadilep mundaq dédi: shuni bilishinglarni xalaymen, silerning derdinglar bizning derdimiz. Qachaniki rabiye xanim türkiyige kélishni xalisa, men bash ministirlikige, tashqi ishlar ministirlikige, ichki ishlar ministirlikige rabiye xanimgha wiza béringlar dep telimat berdim. Qachaniki rabiye xanim türkiyige kélishke teyyar bolsa, xitaylar enqerediki elchisi bilen qollirida resmiy höjjetler bilen kélip, uning türkiyige kélishige ruxset qilmaysiler, deydu. Biz her qachan rabiye xanim terep bolup meydanimizni bildürüp kelduq.

Yighinda yene köchükchekmeje sheher bashliqi söz qilip, istanbulda Uyghurlarning topliship pa'aliyet qilidighan bir medeniyet merkizi qurush üchün qolidin kélishiche yardem qilidighanliqini ipadilidi.

Yighin axirida sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining mes'ulliridin hidayetulla oghuzxan we abdulhekimxan mexsum ministir ömer dinchér ependige Uyghur doppisi we ton hediye qildi.

Biz yighin axirida ministir ömer dénchir ependi bilen söhbet élip barduq.

So'al: hörmetlik ministir ependim, siz bu yerde bügün Uyghurlar bilen bir yerge jem boldingiz, siz Uyghurlar heqqide némilerni bilisiz?

Jawab: tarixta sherqiy türkistanliqlar türklerning bayraqlirini yerge chüshürüshke urun'ghan xitaylargha qarshi chiqip, u bayraqni iptixarliq bilen qoligha aldi. 150 Yil sherep bilen égiz kötürdi we bügün'giche bizning bu dewrge kelgen'ge qeder biz üchün zor töhpilerni qoshti. 750‏- Yillarda köktürk döliti aghdurulghandin kéyin xitaylar pütkül türklerni u rayondin qoghlap ularni dunyadin yoqitish üchün heriket qilghan bir peytte, Uyghur rehberler meydan'gha chiqti we u yerde Uyghur dölitini qurdi. Uyghurlar bizni nechche yüz yil qoghdidi. Biz shu sewebtin bügün'giche yashap kelduq. Bu türk tarixida Uyghurlarning ornini belgiligen muhim bir nuqta. Biz shu sewebtin Uyghur qérindashlirimizni her zaman teqdirleymiz we yad étimiz. Meyli türkiyidiki Uyghurlar bolsun meyli sherqiy türkistanda bolsun pütkül Uyghurlarning dertliri bizning derdlirimiz, ularning xushalliqi bizning xushalliqimiz, shuning üchün Uyghurlar shuni bilish kérekki, her qandaq yerde ularning heq-hoquqlirini qoghdaydighanliqimizgha ishinishi kérek.

So'al: hörmetlik ministir ependim 5‏- iyul ürümchi qirghinchiliqidin kéyin türkiye bilen xitayning yéqinliship kétiwatqan munasiwetliridin Uyghurlar bi'aram boluwatqanliqini ipadilimekte. Siz bir türkiye jumhuriyitining ministiri bolush süpitimiz bilen türkiye-xitay munasiwetlirige qandaq qaraysiz?

Jawab: bu munasiwettin héch kim bi'aram bolmisun, eger ular bilen düshmenliship qarshilashsaq, Uyghurlar millet bolush süpiti bilen bizning tariximizda eng muhim ehmiyetke ige. Sherqiy türkistan rayoni xitayning qolida görüge élin'ghan'gha oxshash tutup turulmaqta. Biz ular bilen düshmenliship, munasiwetlirimizni üzüp, u yerdiki Uyghurlarning xatirjemlikni, bixeterlikini qoghdash mumkin emes, eng uyghun yol munasiwetlerni kücheytish, we u munasiwetler küchlen'genséri, xitay bilen munasiwetlerde küchlük bir halet peyda qilishimiz kérekki, xitay bilen munasiwetlirimiz üzülse xitaygha ziyan bolidighan bir halet yaritishimiz kérek. Uyghurlarning heq-hoquqini qoghdiyalighudek kozir we küch bolush üchün biz munasiwetlirimizni iqtisadiy, siyasiy jehette küchlendürüshimiz kérek. Eksiche bolghanda, elwette u yerdiki Uyghurlar görüge élin'ghan halette. Bizning düshmenlik qilishimiz Uyghurlargha payda élip kelmeydu. Shu sewebtin Uyghur qérindashlirimiz shuni bilishi kérekki, sibiriye bilen biz oxshash munasiwet qiliwatimiz. Sibiriye bilen dostluq munasiwetlirimizni tereqqiy qilduruwatimiz, néme üchün dégende, sibiriyining ichide bosniye hersekte, makadoniyide, kosuwada, sanjaqta musulman insanlar bar, ularmu ularning ilikide mehkum körünidu. Biz ular bilen munasiwitimizni kücheytip sözimizni anglitalaydighan bir küchke ige bolsaq, andin tesiri bolidu. Shu sewebtin türklerning bu heqte yürgüzüwatqan siyasetler hergizmu Uyghurlargha qarshi siyasetler emes, Uyghurlar hergizmu endishe qilmisun.

Biz bu yighin heqqide yighin'gha qatnashqan Uyghurlardin muminjan ependining pikir-qarashlirini alduq.